Tandsteen: hoe, wat, waar?
Vieze, bruingele verkleuringen op of tussen je tanden? Vooral achter je ondertanden? Dat zou heel goed tandsteen kunnen zijn. Tandsteen moet je gauw laten verwijderen, omdat dit kan leiden tot ontsteking van het tandvlees. En vervolgens moet je proberen tandsteen niet meer te laten ontstaan. Kan dat? Ja!
Wat is tandsteen?
Tandsteen is een verharde laag tandplak, ook wel tandplaque genoemd. Tandplak heeft iedereen. Het is een zacht en kleverig, nauwelijks zichtbaar laagje van speekseleiwitten en bacteriemassa (biofilm) op de tanden en kiezen. Als je er niets aan doet, krijg je steeds meer tandplak op je tanden en kiezen. Die tandplak wordt door calcium en fosfaat in speeksel omgezet in tandsteen.
Tandsteen wordt ook wel calculus genoemd. Het kan alle kleuren hebben. Meestal is tandsteen geel of bruin van kleur, maar door kleurstoffen uit voeding, drank of tabak kan het ook groenig of zelfs zwart verkleuren.
Door dagelijks twee keer per dag je tanden te poetsen én ook iets gebruiken om tussen je tanden en kiezen te reinigen – bijvoorbeeld floss, een tandenstoker of rager – haal je de tandplak weg.
Zo voorkom je dat er tandsteen vormt.
Waar zit tandsteen vooral?
Tandsteen ontstaat vooral op de plekken van de grote speekselklieren in de mond. Vlak achter de ondertanden zit de uitgang van de grote speekselklier die onder de tong ligt. De uitgang van de oorspeekselklier zit in de buurt van de eerste grote kiezen. Vandaar dat dit ook de favoriete plekken van tandsteen.
Waardoor ontstaat tandsteen?
Zoals gezegd ontstaat tandsteen omdat tandplak de kans krijgt om te verharden. Een paar zaken helpen mee aan het ontstaan van tandsteen:
- Roken. Mensen die roken krijgen eerder last van tandsteen. Rokers hebben vaak een drogere mond, zodat tandplak makkelijker blijft zitten aan de tanden en kiezen. Rokers krijgen mede daardoor vaker last van tandvleesproblemen. Bovendien zijn de tandvleesontstekingen bij rokers vaak ernstiger en slaat een behandeling ervan meestal minder goed aan.
- Hardheid van het water. Wereldwijd verschilt de hardheid van het drinkwater sterk. Zelfs in Nederland verschilt die. In de Randstad is de hardheid van het water bijvoorbeeld hoger dan op de Veluwe. Harder water bevat meer kalk. Die kalk kan tandplak omzetten in tandsteen.
- pH-waarde (zuurgraad) van je mond. Minder zuur speeksel leidt tot meer tandsteen. De zuurgraad van de mond verschilt van persoon tot persoon.
- Gebruik van suikers en zetmeel. Tandplak is dol op suikers en koolhydraten. Die zorgen ervoor dat er een fijn laagje bacteriemassa gevormd kan worden. Tandplak kan vervolgens overgaan in tandsteen. Niet te veel suikers en zetmeel consumeren dus.
- Ouderdom. Hoewel ook kinderen al tandsteen kunnen hebben, hebben oudere mensen er meer last van. Dat heeft een paar oorzaken. De samenstelling van speeksel verandert met de loop der jaren. Als je ouder wordt, worden er worden meer kalkzouten via het speeksel uitgescheiden. Daarnaast gaan tanden en kiezen vaak wat schever staan, zodat niet overal even goed tandplak kan worden weggehaald. En tot slot worden tanden en kiezen in de loop der jaren wat ruwer, waardoor tandplak zich nog meer kan hechten en moeilijker kan worden verwijderd.
- Erfelijkheid. Sommige mensen hebben meer last van tandsteen dan anderen. Deels heeft dat te maken met aanleg en erfelijkheid. De samenstelling van je speeksel (calciumgehalte, fosfaatgehalte en pH-waarde) is deels erfelijk bepaald en bepaalt mede je gevoeligheid voor het ontstaan van tandsteen.
- Stress. Door stress wordt je speeksel anders van samenstelling: het wordt taaier. Taaier speeksel reinigt je mond minder goed dan vloeibaarder speeksel. Daardoor loop je meer kans op het ontwikkelen van tandsteen.
- Onvoldoende mondhygiëne. Misschien wel de belangrijkste reden voor het ontstaan van tandsteen is een vieze mond. Als je niet goed of genoeg poetst én niet voldoende de ruimtes tussen je tanden reinigt met bijvoorbeeld floss, een stoker of een rager, krijgt tandplak te veel mogelijkheden om zich te ontwikkelen tot tandsteen. Zorg dus voor een schone mond!
Kan tandsteen kwaad?
Ja, tandsteen kan heel vervelende gevolgen hebben:
- Gingivitis. Als je tandplak en tandsteen niet op tijd weghaalt, gaan de bacteriën die zich op de tandplak en tandsteen verzamelen het tandvlees irriteren. Dit raakt daardoor het ontstoken. Wanneer de ontsteking beperkt blijft tot de rand van het tandvlees, heet dit gingivitis. Als je tandvlees donkerrood is en snel bloedt tijdens het tandenpoetsen, heb je waarschijnlijk gingivitis. Dit is vrij gemakkelijk te genezen. Een mondhygiënist kan je gebit reinigen en de tandsteen weghalen. Zo kan ook je tandvlees genezen.
- Parodontitis. Als je gingivitis echter niet opmerkt en behandelt, kan de ontsteking zich verder uitbreiden. De smalle ruimtes tussen het tandvlees en de tanden – de pockets – worden dan steeds dieper. Als dat zo is, spreek je van parodontitis. Dit kan ernstige gevolgen hebben. Wanneer de ontsteking diep in het kaakbot doordringt, kan het kaakbot afbreken. Je tanden en kiezen komen los te zitten en kunnen zelfs uitvallen. Snel naar de mondhygiënist dus bij tandsteen.
- Gaatjes. Bepaalde soorten bacteriën in tandplak vormen uit de suikers uit drank en voeding een zuur. Haal je de tandplak niet weg, dan lost dit zuur eerst het glazuur van de tand op en daarna het onderliggende tandbeen. Zo ontstaat cariës (gaatjes). Tandsteen verergert de boel. Tandsteen is immers niet weg te poetsen en laat tandplak nog makkelijker aangroeien. Zo vormt het een ideale plek voor gaatjes om te ontstaan.
- Vieze geur. De vieze geur uit je mond is niet direct van de tandsteen afkomstig, maar waarschijnlijk eerder van de tandvleesontsteking die het gevolg is van de niet verwijderde tandsteen. Tandsteen kan dus wel het begin zijn van een vieze geur uit je mond. En stinken uit je mond, dat wil je uiteraard liever niet.
Kun je tandsteen voorkomen?
Voor een groot deel wel. Je kunt immers tandplak voor een groot deel steeds weghalen. Zo voorkom je ook dat tandsteen ontstaat. Toch lukt het nooit helemaal om alle tandsteen te voorkomen. Sommige mensen lopen door aanleg bovendien meer risico op het ontwikkelen van tandplak. Met deze tips kun je tandsteen zo veel mogelijk voorkomen:
- Goed poetsen
Oké, misschien een open deur, maar tandplak weghalen kun je nog steeds het best doen door goed te poetsen. Dat betekent: twee keer per dag twee minuten poetsen. Poets ook goed op het tandvlees en rond de overgang van tand naar tandvlees. Daar vindt tandplak het immers erg fijn om te zitten. En op die plekken kan tandsteen ook onder het tandvlees gaan zitten, wat je altijd wilt voorkomen, omdat dit kan leiden tot fikse tandvleesontsteking.
Gebruik voor het tegengaan van tandplak (en daarmee tandsteen) altijd een tandpasta die fluoride bevat. RyttPro is bijvoorbeeld een mooie, natuurlijke tandpasta, die naast actief zuurstof en xylitol ook fluoride bevat.
Deze tandpasta heeft een gelstructuur, waardoor deze nog beter en dieper alle plekken in de mond kan bereiken, en zo tandsteen kan voorkomen.
Laatste tip: poets met een zachte tandenborstel. De meeste mensen gebruiken een te harde tandenborstel, waardoor ze hun tandvlees én tandoppervlak kunnen beschadigen.
De zachte tandenborstel van Meridol is bijvoorbeeld een fijne en zeer betaalbare tandenborstel. Deze bevat microfijne borstelharen en verwijdert daarmee veel plak. Zo worden de tanden grondig, zacht en veilig gereinigd, zelfs bij geïrriteerd tandvlees.
- Goed reinigen tussen de tanden
Met een tandenborstel kun je mooi tandplak weghalen op de tanden en kiezen. Maar een tandenborstel kan nooit alle plekjes in je mond bereiken, ook een elektrische tandenborstel niet. Daarvoor moet je dus iets anders gebruiken.
Het best werkt een rager: een metalen draadje met borsteltjes eraan. Ook de good old houten tandenstoker werkt nog steeds heel goed om alle tandplak en voedingsresten tussen de tanden en kiezen weg te halen. De nieuwste middelen zijn een soort rubberen ragers, bijvoorbeeld soft picks. Ook die blijken heel goede resultaten te boeken.
Op plekken waar deze middelen niet bij kunnen, bijvoorbeeld omdat de tanden en kiezen te dicht op elkaar staan, kun je een flossdraad gebruiken. Let er bij flossdraad op dat je het draadje ook ónder het tandvlees gebruikt.
Mara Expert heeft een mooie serie ragers in verschillende groottes. Zo vind je altijd een rager die precies bij jou past. De ragers bevatten fluoride en xylitol, om je tanden en kiezen extra te beschermen.
Het mooie aan Mara Expert is ook dat de ragers een lekker lang en flexibel handvat hebben. Dat werkt heel fijn om alle plekken in je mond te kunnen bereiken.
Ook een mondwater kan de plekken tussen je tanden en kiezen, waar je tandenborstel niet bij kan, goed bereiken. RyttPro heeft bijvoorbeeld een mooie serie mondwaters met enkel natuurlijke ingrediënten, die niet enkele veilig en prettig in gebruik zijn, maar ook goede resultaten behalen. Voor 10 bewezen mondwaters tegen tandsteen klik hier.
- Nuttig zo min mogelijk suiker en zetmeel
De vorming van tandplak wordt gestimuleerd door suiker en zetmeel uit voeding en drank. Om tandplak te voorkomen, is het dus van belang om deze producten zo veel mogelijk links te laten liggen.
- Gebruik een xylitolhoudende kauwgom
Xylitol voorkomt de groei van bacteriën, zoals de Streptococcus mutans. Die bacterie is verantwoordelijk voor het ontstaan van tandbederf. Door te kauwen op een xylitolhoudende kauwgom, maak je bovendien speeksel aan. Speeksel houd je mond gezond te houden, dus dat is nog een voordeel.
Kies het liefst een xylitolhoudende kauwgom die enkel biologische producten bevat, bij voorkeur ook met xylitol die gewonnen is uit duurzaam berkenhout in plaats van genetisch gemodificeerd mais.
De kauwgom van Xylichew is bijvoorbeeld een mooi, biologisch, veilig en duurzaam product. Deze is bovendien zachter dan de meeste kauwgoms met xylitol en daarom prettiger voor je kaken en tanden.
- Niet roken
Rokers hebben zoals gezegd een drogere mond, waardoor tandplak eerder ontstaat. Tandvleesontstekingen treden bovendien sneller op bij rokers en zijn moeilijker te genezen.
Hoe kun je tandsteen verwijderen?
Als je eenmaal tandsteen hebt, is het heel moeilijk om deze zelf te verwijderen. De kans is namelijk groot dat je je tanden en kiezen beschadigt als je zelf met een haakje in de weer gaat. Een uitzondering hierop is misschien de professionele Profi Oral Care Kit van Demondzorgzaak.nl
Dit pakket bevat een spiegeltje en twee tandartshaakjes, om tandsteen te verwijderen. De haakjes zijn niet zo hard dat je het glazuur beschadigt, maar wel voldoende hard om tandsteen te verwijderen.
Dit is een mooie aanvulling op de gebitsreiniging door de mondhygiënist of tandarts. Als je veel en snel last hebt van tandsteen, is het soms namelijk niet voldoende om twee keer per jaar naar de mondhygiënist te gaan, en wil je tandsteen tussendoor ook zelf kunnen weghalen.
Voor de meeste mensen is de mondhygiënist echter de aangewezen persoon om je tandsteen te verwijderen. Deze hbo-opgeleide professional is getraind om je mond grondig te reinigen.
Hij of zij heeft hiervoor meerdere methodes ter beschikking. Tandsteen verwijderen voelt door nieuwe methodes bovendien helemaal niet meer zo vervelend als het eerder kon doen. Doe jezelf en je mond dus een plezier: houd je mond zelf zo veel mogelijk schoon, maar ga voor een goede reiniging ook twee keer per jaar naar de mondhygiënist.
