Alles over melk
Melk…de witter motor…wie is er niet groot mee geworden? Toch staat melk tegenwoordig in een negatief daglicht. In de mondzorg werd tot voorkort nog gezegd dat je zonder zorgen water EN melk zou kunnen drinken. Ook yoghurt en karnemelk zouden geen probleem zijn. Nu hoor je dat vooral water wordt aanbevolen. De schoolmelk is zo goed als verdwenen. Dus waar ligt nu de nuance?
Hoe drink jij je melk?
Allereerst wil ik eigenlijk iets kwijt over gedrag. We kunnen wel van alles vertellen over de voedingsstoffen, verhoudingen en de zuurgraad, maar eigenlijk vind ik zelf interessant hoe iets gedronken wordt. Wanneer drinken wij in Nederland eigenlijk melk? Ik moet altijd ontzettend lachen om mijn man. Een echte melkdrinker. Als wij romantisch gaan dineren in een restaurant en de serveerster vraagt wat we willen drinken zegt hij steevast: “Een heel groot glas melk. Het grootste glas dat u heeft.” Altijd weer leuk hoe hierop gereageerd wordt. We hebben weleens meegemaakt dat we daarna de kok naar de supermarkt zagen rennen en met een pak melk terugkwam. Of dat ze met een halve liter aankwamen zetten en deze tot de rand gevuld was met melk en de hele keuken stiekem om het hoekje keek hoe mijn man deze eventjes ‘atte’. Kortom: het was iets ongewoons. Welke stoere volwassen kerel bestelt er nu melk?
Melk wordt dus helemaal niet zo ontzettend veel gedronken. In elk geval niet door volwassenen. Ik neem aardig wat voedingsdagboekjes af en ook bij kinderen zie ik melk niet zo vaak op het menu staan. Dat zegt dus iets over het gedrag. Wijn bijvoorbeeld, wordt gesipt. Elke keer een klein slokje. Ook cola slaan we meestal niet in een keer achterover en helaas…wordt er maar al te vaak een fles naast de bank neergezet en raakt deze pas heel laat in de avond de bodem. Melk wordt vooral bij het ontbijt gedronken en niet ‘zomaar’ tussendoor of in de avond. Als men graag melk lust dan houdt men het bij een of twee glaasjes op de dag, vaak gecombineerd met een maaltijd en het wordt redelijk snel opgedronken. Totaal anders dus dan de meeste andere dranken. Uitzondering vormt de borst- en flesvoeding wat helaas regelmatig te vaak of te lang in de mond verblijft.
Calcium en fosfaat
Diverse onderzoeken tonen aan dat zuivel een positief effect heeft op de gezondheid van tanden kiezen. De kans op tanderosie en op gaatjes wordt kleiner door het gebruik van melk(producten) en kaas. Calcium en fosfaat leveren een essentiële bijdrage aan de mondgezondheid, maar ook voor ander voedingstoffen uit zuivel is een positieve rol weggelegd. Calcium en fosfaat zijn belangrijk voor de aanleg en het onderhoud. Calcium wordt ingebouwd in de tanden via de bloedbaan en via het speeksel.
Maar dan lees ik nog ergens dat het fosfor en calcium in een verkeerde verhouding aanwezig zijn in melk. Tja, maar je haalt je fosfor van de dag echt niet alleen uit melk, toch? Het zit ook in vis, vlees, peulvruchten en volkorenbrood. Zo zorg je uiteindelijk dat je lichaam er wel mee uit de voeten kan, denk ik dan.
Neutraal
Dat inbouwen van calsium wordt ‘remineralisatie’ genoemd. Remineralisatie treedt op na demineralisatie. Demineralisatie betekent juist het in oplossing gaan van tandmateriaal. Demineralisatie treedt op na een zoet/zuuraanval; na het consumeren van voeding met suiker(s) en/of met een lage pH. Melk(producten) werken neutraliserend en brengen de pH zodoende snel weer omhoog of houden de pH stabiel. Als de mond niet genoeg tijd krijgt voor remineralisatie dan ontstaan er eenvoudig gaatjes en/of erosie.
Een zuur lichaam ?
Het vreemde is dat op bepaalde websites het volgende wordt beweerd: “Koemelk is een dierlijk product. Dierlijke producten zorgen dat de pH van het bloed daalt. Dus van melk drinken word je letterlijk zuur.” Heel vreemd…melk is een van de weinige drankjes die juist niet zuur zijn. Het hele principe van je lichaam ontzuren, vind ik gek. Ik heb geleerd dat je weefsel zuur kan worden, niet van een dieet, maar doordat je ontstekingen in je lichaam hebt. Dat een alkalisch dieet kanker zou voorkomen is allang weer door onderzoeken onderuit gehaald.
Uiteindelijk komt alles in je maag en je maag is nu eenmaal super zuur. Dat is nodig voor je vertering en dat hoort dus zo. Wat mijn interesse als mondhygienist wel wekt is speeksel dat een te lage pH kent. Je speeksel is belangrijk om je voeding te neutraliseren. Kan een dieet van binnenuit de pH van je speeksel beïnvloeden? Ik moet daarop je het antwoord schuldig blijven. Wel kan ik vertellen dat juist als je pH te laag is, je melk en water zal moeten drinken om de zuurgraad te neutraliseren.
Grappig is dat ‘een te zuur lichaam’ herkent zou kunnen worden aan een slechte adem. Een zure lucht kan wijzen op ontstekingen van je tandvlees…en dat komt gewoon door bacteriën en die geven onaangename gassen af. Een glaasje water drinken kan overigens prima helpen. Oja, die bacteriën in de tandplak scheiden dus een zuur uit he? Zodra ze suiker hebben gefermenteerd produceren ze dit zuur en gaat het tandmateriaal in oplossing. Suiker is volgens het zuur-base-dieet neutraal….snap je dat ik daarom een beetje sacherijnig wordt van dit soort diëten?
Lactose
Hey, maar wacht eens even…bevat melk dan geen suiker? Jawel! Lactose is een mooi woord voor melksuiker. En toch zou het geen gaatjes veroorzaken. Ik denk dat dit deels ook ligt aan het gedrag: we maken er niet een extra (lang) suikermoment van. In 2003 had 33% van de schoolkinderen een niet-gaaf gebit terwijl dit 5 jaar ervoor nog 24% was. Het percentage erosie steeg toen nog explosiever, maar dat kan er ook aan liggen dat de focus hierop vermeerderd was. Een van de oorzaken is waarschijnlijk een te hoge eet- en drinkfrequentie. Wat was er gebeurd; ? In 1998 zakte het aantal scholen die schoolmelk aanboden drastisch. Of dat precies de oorzaak was, dat kan ik je niet zeggen, maar het is wel opvallend, vind je niet?
Steeds meer mensen zeggen lactose-intolerant te zijn. Om lactose te verteren is het enzym lactase nodig. Lactase wordt aangemaakt in de darmwand. Wanneer er te weinig lactase wordt aangemaakt in de darm, wordt lactose niet of niet volledig verteerd. Dit geeft lang niet altijd klachten. Of klachten optreden, hangt af van de hoeveelheid lactase die nog wordt gemaakt in de darm, samenstelling van de voeding en de soorten bacteriën oftewel darmflora in de darm. Er kunnen klachten ontstaan als de darmbacteriën de niet-verteerde lactose in de darm afbreken. Daarbij komen extra veel gassen en darmprikkelende stoffen vrij. Daarnaast trekt de niet-verteerde lactose water aan waardoor waterige ontlasting ontstaat. Om klachten te voorkomen, moet in overleg met de arts en diëtist de hoeveelheid lactose in de voeding worden beperkt. Soms helpt het ook om lactase apart in te nemen. Dit is bij de drogist vrij verkrijgbaar.
Bij de geboorte heeft normaal gesproken elke zuigeling voldoende lactase om de lactose zuigelingenvoeding goed te verteren. Bij meer dan 80% van de wereldbevolking neemt na het derde levensjaar de productie van lactase geleidelijk af. Waarschijnlijk hebben veel mensen een lactase-tekort zonder dat zij hier iets van merken. Oorzaken voor lactosemalabsorptie zijn erfelijkheid, een darminfectie, darmontsteking of een darmoperatie waarbij de darmwand is beschadigd. Hier kan je gewoon van herstellen. Naarmate mensen ouder worden, kan de productie van lactose afnemen. Hierdoor kan ook op latere leeftijd lactosemalabsorptie ontstaan. Dit leidt echter zelden tot klachten.
Gemiddeld kan zo’n vijftien procent van de veertigers in Europa niet alle lactose meer verteren, dat wil niet zeggen dat je intolerant bent. Maar het kan dus inderdaad zijn dat je klachten krijgt als je bijvoorbeeld plots 3 latte’s drinkt, omdat je lichaam het niet meer gewoon is om al deze lactose te verteren. Dat is dus heel wat anders dan dat ene glaasje melk… Bij een chronische ontsteking- of ziekte zoals Crohn of Colitis Ulcerosa, kan de darmwand zich meestal niet meer herstellen waardoor de lactose-intolerantie blijvend is. De kans dat je als volwassene lactose-intolerantie ontwikkelt, is kortom klein.
Uit een onderzoek gedaan tussen kinderen met lactose-intolerantie of allergie voor een melkeiwit en kinderen die geen intolerantie of allergie hadden, bleek dat de eerste groep 68% gaatjes had en de tweede groep slechts 34%.
Nog meer stofjes…
Naast lactose, calcium en fosfor bevat melk lactoferrine, lactoperoxidase en melkvet. Lactoferrine bindt ijzer. Bacteriën in de mond in tandvleesontsteking veroorzaken, zijn dol op ijzer! Lactoferrine wordt in de maag bacteriedodend. Al je erop googelt zie je dat allerlei natuurwinkels lactoferrine-in-een-potje aanbieden. Het komt ook in de borstvoeding voor. Al valt te betwijfelen of lactoferrine nog wel zo beschermend is zodra er wordt bijgevoed.
Borstgevoede kinderen ontwikkelen dan nog wel minder gaatjes dan flesgevoede kinderen. Maar de beschermende werking kent dus grenzen en is het belangrijk niet vaker dan 6 a 7 keer per dag te eten/drinken.
Melkvet is waterafstotend en zo kan zuur minder goed aan de tanden hechten. Als je lichaam een trage stofwisseling kent, dan is het wel uitkijken geblazen met die melksuiker en met het melkvet. De lactoperoxidase kan waterstofperoxide afbreken en daarbij ontstaat een stof dat de groei van bacteriën remt.
Dan nog…caseïne. Volgens een website tegen melk zou melk teveel van een bepaald soort caseïne bevatten. Maar als je gaat googelen zie je meteen dat het ook als superfood wordt aangeboden. Wellicht betreft dit het andere soort. Caseïne is een dierlijk eiwit dat in melk voorkomt (ook in borstvoeding). Het is veruit het belangrijkste melkeiwit. Het is gemakkelijk afbreekbaar in essentiële aminozuren voor de synthese van andere eiwitten. Naast caseïne zit er ook wei in. Wei is nu helemaal populair in de sportwereld. Caseïne zou ook antibacterieel zijn en fosfor vrij maken in de mond. Dus ook dit bestanddeel van melk zou gaatjes voorkomen.
Kortom…
Melk lijkt me nog steeds gezond voor het gebit. Alleen heeft melk nu een imagoprobleem. Je zou er intolerant of allergisch voor kunnen zijn. Toch komt dit maar bij heel weinig mensen voor. Het Voedingscentrum adviseert elke dag melk en melkproducten te gebruiken. Dit is niet alleen melk, maar ook bijvoorbeeld yoghurt en karnemelk. In de Schijf van Vijf vind je de magere en halfvolle varianten zonder toegevoegd suiker. Magere varianten bevatten nagenoeg evenveel calcium en vitamine B12 als de ‘gewone’ varianten, maar minder verzadigd vet. Te veel verzadigd vet verhoogt het risico op hart- en vaatziekten.
