Ingrijpende medische behandelingen als chemotherapie en radiotherapie (bestraling) hebben helaas nogal wat bijwerkingen. Voor een deel betreffen die de mondholte. Misschien denk je dat dit tijdens een behandeling tegen kanker nu wel het minste van je problemen is, maar toch wijzen artsen erop dat het belangrijk is de bijwerkingen in de mond niet te verwaarlozen.
In dit artikel gaan we kijken hoe je de schade aan je mondholte en je gebit kunt beperken als je behandeld moet worden met chemotherapie of bestraling.
Chemotherapie en radiotherapie
Chemotherapie is bedoeld om kankercellen te doden en uitzaaiingen tegen te gaan. De behandeling is gericht op snel delende cellen, die echter niet alleen de tumorcellen vernietigen maar ook de gezonde snel delende cellen. Dit verklaart de bijwerkingen als haaruitval, vermoeidheid als gevolg van de vermindering van het aantal bloedcellen en niet optimaal functionerende speekselklieren.
Bij radiotherapie worden de kwaadaardige kankercellen bestreden met een extreem sterke röntgenstraling. Ook bij deze behandeling hebben gezonde cellen te lijden onder de behandeling. Als de bestraling gericht is op het hoofd of het halsgebied, tast dat de natuurlijke processen in de mond- en keelholte aan.
Mondproblemen bij chemotherapie en bestraling
Chemotherapie en bestraling rond hoofd en hals hebben een negatief effect op de mondgezondheid. De behandelingen vernietigen niet alleen kankercellen, maar beschadigen ook de mondslijmvliezen. Die kunnen gaan ontsteken, wat orale mucositis wordt genoemd. Daarnaast kunnen de speekselklieren worden aangetast, waarmee het natuurlijke evenwicht en de zelfreinigende functies in de mond worden verstoord.
Xerostomie, oftewel een droge mond, is niet alleen een ongemakkelijk gevoel. Er kunnen in de mond wondjes ontstaan die praten en eten tot een pijnlijke aangelegenheid maken. Normaal gesproken houdt voldoende speeksel van een goede samenstelling de mond en het gebit schoon en gezond. De enzymen, eiwitten en antistoffen in ons speeksel zorgen voor deze natuurlijke afweer. Dit beschermt tegen de bacteriën, die tandvleesontsteking, cariës (gaatjes) en zweertjes veroorzaken. Als de hoeveelheid speeksel vermindert en de samenstelling verandert, is de beschermende werking van het speeksel niet optimaal. Een slokje water kan misschien wel even helpen om het voedsel beter te kauwen, maar water heeft niet de beschermende eigenschappen van speeksel.
Vaak voorkomende mondproblemen bij deze behandelingen zijn dan ook pijn in de mond (tandvlees, verhemelte, tong, lippen en binnenkant van de wangen), tandvleesontstekingen, smaakveranderingen, een slechte adem en gevoeligheid voor de temperatuur van voedingsmiddelen (te warm of te koud) en de smaak van met name zuur en gekruid voedsel.
Omgekeerd kunnen de mondproblemen het succes van de behandeling negatief beïnvloeden. Door lokale of systemische ontstekingen kunnen er teveel ontstekingscellen in de bloedwaarden komen, waardoor de behandeling vertraging oploopt. Ook kunnen klachten als een droge mond ervoor zorgen dat je minder gaat eten, terwijl dit juist nodig is voor het herstel. Om deze redenen wijzen artsen erop dat je mondproblemen tijdens een chemokuur of radiotherapie beslist niet moet negeren.
Wat kun je doen om de mondproblemen tijdens een oncologische behandeling tegen te gaan?
Zowel voorafgaand, tijdens als na een chemokuur of bestraling is een goede dagelijkse mondhygiëne van essentieel belang. Ten opzichte van gezonde mensen zijn er een aantal extra aandachtspunten.
Tandartsbezoek voorafgaand aan de behandeling
Het is aan te raden om vóór de chemo- of radiotherapie naar tandarts te gaan voor een grondig onderzoek. Eventuele ontstekingshaarden of andere problemen in het gebit of het tandvlees kunnen dan tijdig worden behandeld. Dit voorkomt complicaties op dit vlak gedurende de oncologische behandeling. Ook het jaarlijkse of halfjaarlijkse bezoek aan de mondhygiënist voor een gebitsreiniging is beter te plannen vóór de chemo- of radiotherapie dan tijdens.
Speciale aandacht voor je mondverzorging
Daarnaast spreekt het natuurlijk voor zich dat je zelf ook je gebit en tandvlees goed verzorgt. Poets je tanden minimaal twee keer per dag gedurende 2 minuten. Gebruik een zachte of elektrische tandenborstel en een goede tandpasta. Daarmee bedoelen we een milde tandpasta die het natuurlijke evenwicht in de mondholte respecteert en stimuleert. Irriterende stoffen als alcohol, chloorhexidine en waterstofperoxide doden weliswaar schadelijke bacteriën maar verstoren de mondflora, die bij oncologische behandelingen toch al te lijden heeft, nog verder.
Overbodige chemicaliën als SLS (sodium lauryl sulfaat), parabenen en kunstmatige smaak- en kleurstoffen zou iedereen moeten vermijden, maar dat geldt nog eens extra voor een oncologie-patiënt.
Een goed alternatief is bijvoorbeeld RyttPro Fresh Breath Toothgel. Deze gel-tandpasta bestrijdt met behulp van actieve zuurstof, zink en xylitol de schadelijke bacteriën zonder het natuurlijke evenwicht in de mondholte nog verder aan te tasten. Het bevat bovendien aloë vera, dat verzachtend werkt op de mondslijmvliezen. Ook dat is geen overbodige luxe tijdens chemo- of radiotherapie.
Om wondjes en bloedingen in de mond te voorkomen moet je heel voorzichtig zijn met flossen, tandenragers en tandenstokers. Een alternatief om toch de interdentale ruimten te kunnen reinigen zijn de zachte rubberen ragertjes Gum Soft Picks.
Aanpak droge mondklachten
De oorzaak van veel van de mondproblemen tijdens een chemokuur of bestraling is gelegen in het tekort aan speeksel. Het is dus belangrijk om niet alleen je gebit goed schoon te houden, maar ook de slijmvliezen te bevochtigen.
Net als bij tandpasta is het hierbij belangrijk dat je milde, mondvriendelijke verzorgingsmiddelen gebruikt. Die bij voorkeur niet alleen de mondslijmvliezen hydrateren, maar ook de mond verfrissen en de speekselproductie zoveel als mogelijk stimuleren.
Er zijn tal van mondzorg producten, die speciaal zijn ontwikkeld om droge mondklachten tegen te gaan en te verzachten. Als je een chemo- of radiotherapie moet ondergaan, kunnen deze je veel ongemak besparen. Bovendien wordt de reiniging en natuurlijke bescherming van je gebit, die tijdens de behandeling niet optimaal zijn door de bijwerkingen, gecompenseerd.
Spoel je mond bijvoorbeeld met JuliBrite Mondwater op basis van natuurlijke, zachte ingrediënten. Kokosolie hydrateert de mondslijmvliezen en voorkomt samen met geactiveerde houtskool en zout de vorming van tandplak. Het mondwater bevat aloë vera, dat de mondslijmvliezen nog eens verzorgt en verzacht. Het mondwater heeft een frisse, maar milde smaak en bevat geen irriterende chemicaliën.
JuliBrite Mondwater kun je ook goed gebruiken voor de verzorging van je gebit als je (tijdelijk) je tanden niet goed kunt poetsen.
Desgewenst kun je tussendoor je mond hydrateren met Moist-R Gebitsverzorgende kauwgom. Is kauwen te vermoeiend? Kies dan voor de Moist-R Droge mond tabletten. Andere zachte en veilige mondzorg-producten voor tussendoor zijn Xerostom Speeksel-vervangende gel en Moist-R verfrissende mondspray.
Contact opnemen met arts of tandarts
Als je ondanks de speciale aandacht en de aanpak van de droge mondklachten last of pijn houdt in je mond, neem dan contact op met je arts of verpleegkundige. Indien nodig worden pijnstillers voorgeschreven, zodat je toch voldoende kunt blijven eten en drinken om je herstel te bevorderen.
Als je tijdens de chemo- of radiotherapie voor een behandeling naar de tandarts moet, geef dan aan dat je bezig bent met die therapie. Sommige tandheelkundige behandelingen mogen namelijk tijdens chemotherapie niet uitgevoerd worden. Ook om die reden is het goed om, zoals eerder aangegeven, voorafgaand aan de oncologische behandeling naar de tandarts te gaan voor een grondige controle.
