Bij vraagdetandarts.nl waarschuwen we regelmatig tegen het gebruik van sodium lauryl sulfaat, ook wel afgekort SLS genaamd of natrium lauryl sulfaat. Dit is een sterk ontvettende en irriterende stof die niet alleen in wasmiddelen zit maar ook in zeep, douchegel, shampoo, tandpasta en mondwater toegevoegd.
De sterke reinigingskracht en het overdadige schuimen lijkt misschien mooi, maar sodium lauryl sulfaat is een agressieve stof. Wij raden het dus ook niet aan in mondzorg-producten want het irriteert de slijmvliezen en verstoort het natuurlijke evenwicht van de mondflora. Je tanden poetsen doe je om je mondgezondheid te bevorderen en niet om het risico op wondjes en aften in je mond te bevorderen.
Maar hoe zit het met sodium lauroyl sarcosine, is dat ook schadelijk? Hoewel de woorden, en daarmee de initialen, erg op elkaar lijken gaat het om een totaal andere stof. Hieronder gaan we bekijken wat de verschillen zijn.
Sodium
In wetenschappelijke kringen wordt dit chemisch element aangeduid met natrium. Natrium is eigenlijk een metaal, dat reageert met zuurstof tot natrium oxide en met water tot natrium hydroxide en waterstof.
Wat is nu het verschil tussen natrium en sodium? Dat is er niet, het is meer een taalkwestie. Hetzelfde element wordt in talen met een Latijnse oorsprong “sodium” genoemd en die benaming is via het Latijn ook in het Engels terechtgekomen. De wetenschappelijke naam natrium komt uit een verder verleden, hij is afgeleid van het Egyptische woord voor zout: natron (netjerj).
Daarmee komen we aan de meest gebruikte verbinding van natrium: natrium chloride oftewel (keuken)zout. Deze stof is essentieel voor alle levensvormen op aarde, onder andere voor de vochthuishouding.
Lauryl en lauroyl
De stof lauryl heet in de chemie eigenlijk dodecyl. Natrium dodecyl sulfaat wordt op ingrediëntenlijsten meestal sodium lauryl sulfaat (SLS) genoemd. Het wordt gemaakt door laurinezuur uit kokos- of palmolie te bewerken met zwavelzuur en te neutraliseren met natriumcarbonaat. Zo ontstaat een anionische oppervlakte-actieve stof: het kenmerkende ontvettende, reinigende en schuimende maar tegelijkertijd agressieve en irriterende SLS.
Ook lauryol is afkomstig van laurinezuur en dat verklaart waarom de beide stoffen bijna dezelfde naam hebben. In de chemie wordt lauroyl dodecanoyl genoemd. De chemische verbinding en de productiewijze is echter totaal anders dan die van dodecyl oftewel lauryl.
Sulfaat en sarcosine
De namen van deze stoffen lijken niet op elkaar en hebben dan ook helemaal niets met elkaar te maken.
Sulfaten zijn de zuurresten van zwavelzuur en zouten, die in het verleden vitriool werden genoemd.
Sarcosine, of sarconisate in het Engels, is van een heel andere orde. Het is een aminozuur dat ontstaat in ons lichaam, in de spieren en andere weefsels. Het is essentieel voor de aanmaak van spieren en een belangrijke basisstof voor neurologische stofwisselingsprocessen.
Behalve in ons eigen lichaam zit sarcosine onder andere in eigeel, groenten en peulvruchten en in kalkoen en ham. Daar ontstaat het als eindproduct van een stofwisselingsproces van het enzym glycine, een belangrijke component van eiwitten.
Sarcosine werd in 1847 voor het eerst geïsoleerd door de Duitse scheikundige Justus von Liebig. Hij vond het uiteraard in de natuurlijke vorm, maar tegenwoordig wordt het ook in laboratoria geproduceerd. Hoewel synthetisch, is de molecuulstructuur van deze sarcosine identiek aan het natuurlijke aminozuur.
Uit sarcosine en vetzuren kunnen biologisch afbreekbare en milde oppervlakte-actieve stoffen worden bereid, waaronder sodium lauroyl sarcosine. Die vind je dan in reinigingsmiddelen als shampoo, en tandpasta. Sarcosine zelf kan gebruikt worden als ingrediënt van huidverzorgingsproducten en haar-conditioners.
Maar het wordt nog mooier, sarcosine kan zelfs inwendig worden gebruikt. Het blijkt een nuttige aanvulling op de behandeling bij schizofrenie, samen met andere medicatie, en heeft een gunstig effect op de behandeling van depressieve klachten.
Sarcosine wordt dan ook verkocht als noötropisch middel (smart drug) om cognitieve en neurologische vermogens te verbeteren. Deze gunstige effecten worden mogelijk veroorzaakt door de inwerking van sarcosine op de glycine-receptoren in de hersenen. Bij gezonde volwassenen verbetert het het leervermogen en de mentale en herinneringsprocessen. Daarnaast blijkt de stof de afnemende cognitieve vermogens van mensen met de ziekte van Alzheimer te kunnen verzachten.
Dit heeft natuurlijk niets met tanden poetsen te maken, maar geeft wel aan dat sarcosine een veel vriendelijker stofje is dan sulfaat. Dan gaan nu terug naar de reinigende stof: de samenstelling sodium lauroyl sarcosine.
Wat is sodium lauroyl sarcosine?
Sodium lauroyl sarcosine is afgeleid van het hierboven beschreven, in de natuur en zelfs in ons lichaam voorkomende aminozuur sarcosine. Het wordt gebruikt in producten die moeten reinigen en het liefst ook schuimen, zoals shampoo, zeep en douchegel, scheerschuim en tandpasta.
Sodium lauroyl sarcosine is net als het agressieve sodium lauryl sulfaat een oppervlakte-actieve stof. Dat betekent dat het zowel hydrofiel als hydrofoob is, wat inhoudt dat het water zowel aantrekt als afstoot. Die eigenschap stelt oppervlakte-actieve stoffen in staat is om vet en vuil te verwijderen, bijvoorbeeld van je huid of uit je haar. Ook voor tandpasta is het een geschikt reinigend bestanddeel, omdat het mild is voor de mondslijmvliezen en het tandvlees. Daarmee is het een goed alternatief voor het agressieve en bijtende sulfaat SLS.
Hier kun je meer lezen over de reinigende werking van sarcosine in persoonlijke verzorgingsproducten: https://www.sciencedirect.com/topics/chemistry/sarcosinate
Hoe veilig is sodium lauroyl sarcosine?
De Amerikaanse Food and Drug Administration beschouwt sodium lauroyl sarcosine als veilig. In tegenstelling tot sodium lauryl sulfaat zijn er geen gevallen van irritatie of gevoeligheid bekend.
Hier kun je daar meer over lezen: https://journals.sagepub.com/doi/pdf/10.1080/10915810152902547X
Ook The Cosmetic Ingredient Review Expert Panel, verantwoordelijk is voor het beoordelen van de veiligheid van huidverzorgings- en cosmetische ingrediënten, heeft de stof beoordeeld en kwam tot dezelfde conclusie als de FDA.
Daarnaast is sodium lauroyl sarcosine opgenomen in het Handbook of Green Chemicals en goedgekeurd door Whole Foods Premium Body Care, twee keurmerken voor veilige en duurzame ingrediënten.
Let op de ingrediëntenlijst
Sodium lauroyl sarcosine is een zacht, niet-irriterend ingrediënt dat de reinigende en schuimende werking van tandpasta verbetert. Hoewel sodium lauryl sulfaat dezelfde functie heeft en verwarrend genoeg bijna dezelfde naam, gaat het om een heel andere stof, die chemisch heel anders is opgebouwd.
Niet alleen bij zeep, shampoo en douchegel, maar zeker ook bij tandpasta, is het af te raden om het irriterende sodium lauryl sulfaat te gebruiken. Overigens is er nog een iets mildere vorm van SLS, sodium laureth sulfaat, maar ook die is gebaseerd op een sulfaat. Beiden Vorden behalve met hun volle naam vaak ook vermeld als de afkorting SLS.
Sodium lauroyl sarcosinaat zal echter, juist ter onderscheiding van de irriterende bijna-naamgenoten, altijd voluit worden genoemd in de ingrediëntenlijst.
