Het melkgebit van een mens is een bijzondere constructie, die ervoor zorgt dat je als kind al kan kauwen voordat je kaak groot genoeg is om het grotere blijvende gebit te herbergen. Deze constructie delen we met andere zoogdieren. Ook die krijgen eerst een melkgebit en wisselen dat beetje bij beetje om in het blijvende, volwassen gebit.
De ontwikkeling en het doorkomen van het melkgebit
Hoewel de tandjes van een baby meestal na een paar maanden doorkomen, begint de ontwikkeling van het melkgebit al in de zesde week van de zwangerschap. In een deel van de kaak van het ongeboren kind begint dan de vorming van de tanden. Dat begint bij het glazuur van de snijrand en wordt opgebouwd naar de wortel.
Als het kind geboren is, zit het melkgebit en een deel van het blijvende gebit nog verstopt onder het tandvlees, tot groot genoegen van moeders die borstvoeding geven. Tussen de vijf en acht maanden breken gemiddeld de eerste tandjes door en een enkele keer is er bij de geboorte al een tandje te zien.
Vanwege de vroege vorming van het gebit heeft de voeding van de moeder tijdens de zwangerschap invloed op de ontwikkeling van het melkgebit. Bepaalde vitaminen en mineralen worden daardoor belangrijk tijdens deze periode. Klassiek is natuurlijk calcium, wat zorgt voor de stevigheid van botten en het gebit. Vroeger werd er wel gezegd dat ieder kind de moeder een tand of kies kostte, maar tegenwoordig wordt dit voorkomen door een uitgebalanceerd voedingspatroon of aanvulling met voedingssupplementen. Ook vitamine D is belangrijk omdat het helpt om calcium in het lichaam op te nemen.
Als de tanden van de baby doorkomen, groeien ze dwars door het tandvlees heen. Dat kan pijnlijk zijn en jeuk veroorzaken. Tijdens dit proces kan de baby huilerig zijn, veel kwijlen en de neiging hebben overal op te bijten wat in de buurt is. Meestal verschijnen de melktanden en -kiezen in paren, waarbij het een paar jaar kan duren voordat het melkgebit helemaal compleet is.
Het wisselen
Het wisselen begint rond het zesde levensjaar als de voorste melktanden er één voor een uitvallen. Zo wordt er plaats gemaakt voor de definitieve tanden. Ook dit proces neemt een paar jaar in beslag omdat het blijvende gebit nog te groot is voor de kaak van een kind. Het zogenaamde wisselgebit bevat dus zowel melk- als blijvende tanden.
De blijvende tanden en kiezen hebben, zodra ze verschijnen, al hun definitieve vorm en formaat. Daardoor kunnen ze relatief groot lijken in het kindergezicht en soms staan ze scheef in de mond. Wanneer het gezicht en de kaak groeien, komen de tanden vanzelf in de juiste verhouding en doorgaans lost ook de scheefstand zich vanzelf op.
Een enkele keer breken de definitieve tanden al door terwijl de de melktanden nog niet uitgevallen zijn. Ze staan dan achter de melktanden en groeien vanzelf naar voren zodra de melktanden zijn uitgevallen. Dubbele tanden kan natuurlijk wel een probleem geven bij het schoonhouden van het wisselgebit. Vraag bij twijfel advies aan de tandarts of mondhygiënist.
Het melkgebit wisselt niet alleen, er komen achterin de kaak ook nog eens 2 nieuwe grote kiezen per kwadrant door. Meestal is op 14-jarige leeftijd het wisselen grotendeels voltooid. Alleen volgen daarna nog de verstandskiezen, meestal tussen de 18 en 24 jaar. Door gebrek aan ruimte in de kaak gebeurt dit bij veel mensen niet eens.
Speciale zorg voor het melk- en wisselgebit
Direct na de doorbraak van een tand of kies is het glazuur nog niet uitgehard. Dat geldt zowel voor het melkgebit als voor de blijvende tanden en kiezen van het wisselgebit. Het tandglazuur van het melkgebit is zelfs blijvend dunner en minder sterk. Dit maakt het glazuur kwetsbaarder en nog makkelijker oplosbaar door zuren van voedingsmiddelen. Hierdoor is bij kinderen de kans op het ontstaan van cariës (gaatjes) groter dan bij volwassenen.
Omdat het melkgebit de basis vormt voor het blijvende gebit is het belangrijk om die basis zo sterk en gezond mogelijk te houden. Melktanden en kiezen met tandbederf kunnen bijvoorbeeld de naastgelegen blijvende tanden en kiezen aantasten. Ook tandvleesontstekingen bij het melkgebit kunnen schade toebrengen aan nog niet doorgebroken blijvende tanden en kiezen.
Reden genoeg om niet te denken dat het melkgebit toch maar tijdelijk is en daarom niet goed onderhouden hoeft te worden. Slechte gewoonten als de tanden niet goed poetsen, veel suikers in voeding en drankjes en teveel eet- en drinkmomenten kunnen leiden tot een slecht blijvend gebit.
Geadviseerd wordt om de tanden van baby’s één per dag keer te poetsen zodra er tandjes zijn doorgebroken. Vanaf het tweede levensjaar kan dat worden uitgebreid tot twee keer per dag. Gebruik hiervoor een speciale, kleine babytandenborstel met zachte haren of een vingertandenborstel.
Als je kind ertoe in staat is, kan het zelf de tanden gaan poetsen, maar het is raadzaam om in het begin nog minimaal een keer per dag na te poetsen. Tussen het 6e en 10e levensjaar zullen de meeste kinderen het helemaal zelf kunnen. Maar ook dan is het goed om de vinger aan de pols te houden zodat de aangeleerde poetsroutine niet versloft.
Maak een feestje van het tanden poetsen
Bij jonge kinderen kan het tanden poetsen een compleet drama worden, vooral ’s avonds als ze moe zijn. Maak er geen gevecht van, maar hou het leuk. Nog beter, maak er een dagelijks feestje van waar je kind naar uitkijkt. Er zijn vandaag de dag voldoende hulpmiddelen te koop om ervoor te zorgen dat kinderen geen hekel krijgen aan het tanden poetsen. Zo zijn er speciale kindertandenborstels in speelse uitvoeringen, kleurrijk en met vrolijke geluidjes. Ook hebben speciale kindertandpasta’s lekkere smaakjes, die kinderen aanspreken.
Omdat we uiteindelijk ook allemaal niet alleen moeten poetsen maar ook dagelijks moeten gaan flossen, is het goed om de wat oudere kinderen dit al aan te leren. Er bestaan speciale kinder-flosboogjes, precies op hun kleinere maat, uitgevoerd in felle kleurtjes en met een lekker smaakje op de flosdraad.
Ook zijn er tandenborstel-beschermers in de vorm van een dier, met een zuignap op de spiegel of badkamertegel wordt geplakt. Hiermee wordt alleen al de tandenborstel pakken en opbergen een leuk avontuur. Tenslotte zijn er apps als Talking Ginger en Brush Busters, die het tanden poetsen verder opvrolijken.
Gebitsverzorgend snoep
We weten allemaal dat veel snoepen slecht is voor het kindergebit, maar gelukkig zijn er uitzonderingen. Snoep dat gezoet is met xylitol doet veel meer dan alleen de suiker vervangen. De schadelijke mondbacteriën die verantwoordelijk zijn voor cariës (gaatjes) kunnen xylitol niet omzetten in zuren. Het zorgt er juist voor dat de bacteriën zich niet als tandplak aan het tandglazuur kunnen hechten. Kauwgom en pastilles die zijn gezoet met xylitol hebben dus een gebitsverzorgende in plaats van een gebitsverpestende werking.
Controle bij de tandarts
Behalve de dagelijkse mondhygiëne zijn ook regelmatige bezoeken aan de tandarts nodig om het melk- en wisselgebit gezond te houden. Uit de praktijk blijkt dat veel kinderen nooit naar de tandarts gaan. Periodieke controles en gebitsreinigingen worden tot het 18e jaar vergoed vanuit de basisverzekering, juist om het jonge gebit een goede basis mee te geven.
Terwijl ouders misschien onterecht bang zijn voor de kosten, kunnen kinderen zelf bang zijn voor de tandarts. Om deze reden wordt wel aangeraden om je kind al jong mee te nemen naar je eigen controles, zodat het aan de tandartsomgeving kan wennen. Net zo geleidelijk kan de tandarts later in hun mond kijken, ook als er helemaal niets aan de hand is.
Om angst voor de tandarts in de toekomst te vermijden, is het dan ook niet handig als een kind pas voor het eerst bij tandarts komt als het kiespijn heeft. Dan zal het deze eerste keer ook direct een ingrijpende behandeling moeten ondergaan. Uit onderzoek is gebleken dat kinderen minder angstig zijn voor een ingreep als ze daarvoor al positieve of neutrale ervaringen met de tandarts hebben gehad.
De meeste tandartsen zijn tegenwoordig zachtaardig en geduldig en zullen ook kinderen met beleid behandelen. Maar ook je eigen houding heeft invloed op hoe je kind reageert op de tandarts. Een kind pikt nu eenmaal gemakkelijk de gevoelens van de ouder op, bijvoorbeeld als je opziet tegen het bezoek aan de tandarts of er zelfs bang voor bent.
