De belangrijkste ingrediënten van tandpasta zijn een abrasief (schuurmiddel) zoals bicarbonaat en/of gehydrateerde silicium en een bacteriedodend middel als glucose oxidase.
Daarnaast zie je meestal nog meer ingrediënten. In dit artikel gaan we kijken wat ze doen en of ze wel veilig zijn.
Xanthaangom (xanthan gum)
Met xanthaangom wordt de viscositeit, de stroperigheid, van voedsel of tandpasta verhoogd. Het is dus een verdikkingsmiddel waarmee je een substantie beter smeerbaar kunt maken.
Sinds jaar en dag werd daar Arabische gom voor gebruikt, een harsachtige gom die wordt afgescheiden als de schors van bepaalde soorten Acacia-bomen is beschadigd. Die bomen groeien in een gebied dat zich uitstrekt van het westen van Afrika tot en met het Arabisch schiereiland. Vandaar de naam.
Hoewel Arabische gom nog steeds wordt gebruikt, is er tegenwoordig een synthetisch alternatief: xanthaangom. Deze wordt geproduceerd middels een fermentatie-proces uit suiker en melasse. Net als Arabische gom bestaat xanthaan voornamelijk uit polysachariden (koolhydraten), maar het is veel stabieler en heeft een constante kwaliteit. Daardoor reageert het beter in verschillende viscositeiten, temperaturen en zuurgraden. Dat maakt het bovendien gemakkelijker en beter controleerbaar in een productieproces van een voedingsmiddel of tandpasta.
Xanthaangom, dat geheel smaakloos is, wordt veel gebruikt in de voedselindustrie als stabilisator, emulgator en vervanger voor gluten. Als E-nummer E415 is xanthaangom geaccepteerd als veilige voedseltoevoeging in Europa en de Verenigde Staten. Behalve in voedsel vind je xanthaangom ook in cosmetica en in tandpasta. Daar heeft het dezelfde functie als in voedingsmiddelen: een vloeistof dikker maken, zodat je tandpasta niet van je tandenborstel afdruipt voordat je die in je mond stopt.
Glycolipiden (Glycolipids)
Een glycolipide is een lipide, een vetdeeltje waaraan één of meerder polysachariden (suikerdeeltjes) gekoppeld zijn. Dit geheel heeft een belangrijke functie in de celstofwisseling, het zorgt voor vorm en stevigheid van cellen en het al dan niet doorlaten van stoffen in de celwand.
Glycolipiden zijn een natuurlijke stof, die ook in dierlijke en menselijke lichamen voorkomt. Bij de mens vormen glycolipiden 5% van de lipiden die in de celwanden in het lichaam aanwezig zijn. Zo wordt bijvoorbeeld je bloedgroep bepaald door welke specifieke soort glycolipiden er in de wand van jouw rode bloedcellen zitten.
Glycolipiden zijn een oppervlakte-actieve stof. Dat geldt voor de natuurlijke biochemische functies in het lichaam, maar deze eigenschap bleek ook interessant voor producten voor persoonlijke verzorging. De vroeger gebruikte oppervlakte-actieve chemicaliën hebben op lange termijn ernstige bijwerkingen op zowel de mens als het milieu. De natuurlijk afgeleide glycolipiden zijn biologisch afbreekbaar en niet giftig, wat uiteraard een groot voordeel is voor cosmetische producten.
Conserveermiddelen
Net als bij voedingsmiddelen moeten er aan persoonlijke verzorgingsmiddele conserveermiddelen toegevoegd worden. Je wilt namelijk niet dat je tandpasta en mondwater al direct na aankoop groen of zwart van de schimmel ziet. Of dat bacteriën er een feestje in bouwen en na het tanden poetsen in je mond een afterparty vieren.
In tandpasta en mondwater worden conserveermiddelen gebruikt die goedgekeurd zijn voor voedingsmiddelen. Twee veelgebruikte zijn natriumbenzoaat en kaliumsorbaat. Beiden zijn ze alleen effectief bij een lage pH-waarde, dus een wat hogere zuurgraad.
Natriumbenzoaat (sodium benzoate)
Natriumbenzoaat is het natriumzout van benzoëzuur, dat de groei van gisten, bacteriën en schimmels tegengaat. Je komt het tegen in voedingsmiddelen als E-nummer E211. Daarnaast vind je natriumbenzoaat onder andere in in was- en schoonmaakmiddelen, deodorant, shampoo, crèmes, aftershave en mondwater. In al deze toepassingen voorkomt natriumbenzoaat vroegtijdig bederf door schimmels, gisten en bacteriën.
Het gebruik van natriumbenzoaat in verzorgingsproducten is strikt gereguleerd in de Europese Cosmetica-verordening. Die bepaalt het gehalte natriumbenzoaat dat een product mag bevatten:
- Producten die op de huid blijven zitten en daar langzaam intrekken mogen 0,5% natriumbenzoaat bevatten. Dit betreft producten als dagcrème, lippenbalsem, deodorant en aftershave lotion.
- Producten die niet op de huid blijven maar worden af- of uitgespoeld, zoals shampoo en douchegel mogen 2,5% natriumbenzoaat bevatten.
- Hoewel mondzorgproducten als mondwater en tandpasta ook uitgespuugd worden, mogen die minder natriumbenzoaat bevatten, namelijk 1,7 %.
Kaliumsorbaat (potassium sorbate)
Kaliumsorbaat, het kaliumzout van sorbinezuur, is vooral actief tegen schimmels. Tegen gisten en bacteriën werkt het minder goed, zodat het vaak gebruikt wordt in combinatie met een ander conserveermiddel zoals het bovengenoemde natriumbenzoaat.
Kaliumsorbaat wordt veel gebruikt in voedingsmiddelen onder E-nummer E202. Het wordt onder andere toegevoegd aan vruchtendranken, zoals fruitsap, wijn en cider. Maar ook aan droge voedingsmiddelen als brood en banket, aan zuivel, eiproducten, saus en gedroogde vruchten. Verder wordt het als conserveermiddel gebruikt in wasmiddelen en in tabak.
Daarnaast wordt kaliumsorbaat gebruikt als conserveermiddel voor cosmetica, waarbij het maximaal toegestane percentage in Europa 0,6 % is.
Natriumsacharine (sodium saccharin)
Natriumsacharine is de zoutvorm van sacharine, waarmee deze kunstmatige zoetstof ook wel aangeduid wordt. Uiteindelijk gaat het vooral om het sacharine-deel van deze stof, die de zoete smaak geeft. En zoet is natriumsacharine, het heeft maar liefst 300 tot 500 keer de zoetkracht van suiker. Je hebt er daarom maar weinig van nodig. In de voedingsmiddelenindustrie heeft het nog een voordeel. Natriumsacharine is tegenstelling tot aspartaam warmte-stabiel. Dat betekent dat het meegekookt, meegebakken en/of ingevroren kan worden zonder dat dit ten koste gaat van de zoetheid.
Natriumsacharine is al in 1879 ontwikkeld en werd vrijwel direct op grote schaal geproduceerd. Het vormt een alternatief voor echte suiker, waarvan het consumeren gezondheidsnadelen heeft voor de bloedsuikerspiegel, het gewicht en het gebit. Deze nadelen heeft natriumsacharine niet. Dat komt omdat de stof niet kan worden verwerkt in het lichaam en volledig door de nieren wordt uitgescheiden.
Hoewel er in de vorige eeuw verdenkingen van gezondheidsrisico’s waren, is de veiligheid ervan heel uitgebreid en inmiddels ook zeer langdurig bestudeerd.
Natriumsacharine wordt gebruikt als tafelzoetstof (zoetjes) voor in de koffie of thee en verwerkt in tal van voedingsmiddelen. Bijvoorbeeld in ingeblikt fruit, desserts, light frisdranken, gebak, jam, kauwgom, snoep en saladedressings. Het staat dan vermeld onder E-nummer E954.
In je tandpasta zorgt een piepklein beetje natriumsacharine voor een lekkere zoete smaak, waardoor je met meer plezier je tanden poetst.
Hulpstoffen
Tot zover een aantal verschillende hulpstoffen die je in je tandpasta kunt aantreffen. Sommige ervan kunnen ook op de ingrediëntenlijst van mondwater staan. Nu weet je in ieder geval waarom ze erin zitten en wat ze doen. En dat ze veilig zijn, omdat ze ook in voedingsmiddelen zitten terwijl je je tandpasta en mondwater uiteraard uitspuugt.
Dan is er nog citroenzuur, dat vaak de formule ondersteunt door de zuurgraad in de mond te neutraliseren zodat de actieve ingrediënten effectief hun werk kunnen doen. Aan citroenzuur, ook wel citric acid genoemd, hebben we een apart artikel gewijd: Citroenzuur in tandpasta en mondwater.
