De achterste kiezen van een mensengebit verschijnen pas tussen het 18e en 24e levensjaar. In het Latijn heten ze daarom “dens sapientiae”, wat tand van de wijsheid betekent. In veel talen, waaronder Vlaanderen, worden ze letterlijk vertaald en wijsheidstand genoemd. Ook in Nederland was dat in een ver verleden zo, maar tegenwoordig worden deze laatste kiezen “verstandskiezen” genoemd.
Waarom zijn verstandskiezen zo anders dan andere tanden en kiezen?
Deze nakomende kiezen geven een kijkje in de evolutie van homo sapiens, de moderne mens. In de loop der eeuwen worden de kaken van de mens steeds korter, waardoor er steeds minder ruimte is voor alle kiezen. Lang niet iedereen ontwikkelt alle verstandskiezen en bij een kwart van de mensen ontbreken één of meerdere verstandskiezen. Gek genoeg zijn er ook mensen, waarbij zich nog meer dan vier verstandskiezen ontwikkelen.
Zelfs als de verstandskiezen proberen door te komen dan gaat dat niet altijd goed. Bijvoorbeeld omdat er andere kiezen in de weg zitten of doordat de verstandskies scheef of gekanteld groeit. Ook dit heeft te maken met het ruimtegebrek in de kaak. In de regel worden er meer problemen gemeld met de onderste verstandskiezen dan bij de bovenste.
Normaal gesproken zouden zich in totaal vier verstandskiezen in het gebit ontwikkelen, één in elk kwadrant. Maar zelfs als er voldoende ruimte is voor alle verstandskiezen om door te komen, dan zijn zij vaak van een wat mindere kwaliteit. Bovendien zitten heel diep achterin de mond, wat het moeilijker maakt om ze goed te poetsen.
Ook wordt wel gevreesd voor scheefstaande voortanden, als de verstandskiezen andere kiezen en tanden naar voren duwen zonder dat er voldoende ruimte voor is. Alles bij elkaar worden er nogal wat verstandskiezen verwijderd om uiteenlopende redenen.
Zijn verstandskiezen dan nergens goed voor?
Bij sommige mensen is het helemaal niet nodig om de verstandskiezen te trekken. Bijvoorbeeld omdat er plek genoeg is in de kaak. Als er eerder al andere kiezen zijn getrokken kan de verstandskies ervoor zorgen dat het rijtje kiezen toch weer aan gaat sluiten. De verstandskies duwt de andere kiezen dan vanzelf naar voren.
Verstandskiezen laten verwijderen
Zoals gezegd is het gebruikelijk om verstandskiezen te verwijderen. Als er geen plek is voor de verstandskies, of als deze scheef of niet helemaal doorkomt, zal de tandarts al snel geneigd zijn om in te grijpen. In deze gevallen kunnen er namelijk klachten ontstaan door:
- Een abnormale positie die het functioneren (kauwen) belemmert
- Schade aan het tandvlees en ontsteking van het tandvlees wat deels over de niet volledig doorgebroken verstandskies heen ligt
- Het ontstaan van een cyste bij de verstandskies
- Beschadiging van de kies die ervoor zit
- Risico dat overige tanden en kiezen scheef gaan staan door het drukken van de verstandskiezen en de beperkte ruimte in de kaak.
- Tandvleesontsteking en aantasting van het kaakbot (parodontitis) rondom de verstandskies
- Tandbederf door de mindere kwaliteit van de verstandskies
- Lastig te poetsen door niet geheel doorbreken, scheefgroei en positie achterin de mond
Verstandskiezen worden om deze redenen ook wel preventief verwijderd. Bij voorkeur gebeurt dat op jonge leeftijd, als de verstandskies net doorgebroken is of nadat deze de kiezen ervoor naar voren heeft geduwd. Het is niet verstandig om de verstandskiezen pas te laten verwijderen als ze al klachten en problemen hebben veroorzaakt. Hoe jonger je bent, des te gemakkelijk is de ingreep en des te sneller geneest de wond.
Meestal wordt er van tevoren een röntgenfoto om de positie en wortelstructuur van de verstandskies te kunnen zien. Als de verstandskiezen te diep zitten, de wortels te bochtig zijn of dat ze dicht tegen de kaakzenuw aan liggen zal je tandarts je doorverwijzen naar een kaakchirurg.
Verwijderen is niet altijd nodig
Het is duidelijk dat als een verstandskies problemen oplevert, of dat in de toekomst zeker gaat doen door bovengenoemde factoren, deze beter verwijderd kan worden. Toch is men de laatste jaren in verschillende landen wat terughoudender met het preventief verwijderen van verstandskiezen die geen problemen dreigen te veroorzaken. Geschat wordt dat ongeveer 60% van deze ingrepen eigenlijk niet noodzakelijk zijn.
Tijdens en na de behandeling
Hoe dan ook geven veel verstandskiezen wel degelijk problemen, waarbij het verwijderen toch de beste optie is. Extractie, het trekken van een kies, is een chirurgische ingreep en dat geldt ook voor verstandskiezen. De reactie op een dergelijke ingreep wisselt per persoon. Dat komt mede door hoe gemakkelijk of moeilijk de verstandskies zich laat verwijderen.
Het trekken van een verstandskies door de tandarts gebeurt met een plaatselijke verdoving. In uitzonderlijke gevallen kan bij de kaakchirurg, bijvoorbeeld als je erg angstig bent, gekozen worden voor een algehele narcose. Maar doorgaans is een plaatselijke verdoving voldoende.
De verstandskies wordt getrokken, als het kan in één geheel maar indien nodig in meerdere delen. Vervolgens wordt het tandvlees gehecht met een zelf oplossende hechtingen. Je krijgt een gaasje op de wond waar je een half uur stevig op moet bijten om nabloedingen te verminderen. Afhankelijk van de werking van je bloedstolling duurt het nabloeden korter of langer. Sommigen moeten langer dan een half uur bijten op een gaasje bijten, dat je dan ook een paar keer moet vervangen. Een paar uur na het trekken van de verstandskies kan er ook nog steeds bloed in je speeksel zitten.
Vooral de eerste 24 uur na het trekken van de verstandskies zijn cruciaal voor de goede genezing. Hou je die dag rustig en ga niet intensief sporten of andere lichamelijke inspanning verrichten.
Spoel de eerste dag na het trekken je mond niet, omdat dit het stolsel in de wond kan oplossen waarna het weer opnieuw gaat bloeden.
Voedsel moet zeker de eerste 24 uur en liever nog enkele dagen langer zacht zijn. Maak of koop vooraf soep of verzin maaltijden die je fijn kunt malen in de blender.
Eet en drink niet te warm want ook dit kan de kans op een nabloeding vergroten. Hetzelfde geldt voor het drinken van alcohol. Roken vertraagt de genezing van de wond aanzienlijk en kan zelfs zorgen voor een ontsteking. Rook zeker de eerste 48 uur na behandeling niet en beter nog 5 dagen.
Mondhygiëne na het verwijderen van een verstandskies
Als je een open wond in je mond hebt is een goede mondhygiëne net zo belangrijk als anders. Poets je tanden voorzichtig met een gewone of elektrische tandenborstel. Ook kun je flossen en rageren. Maar laat het gebied direct rond de wond met rust zolang het tandvlees niet dichtgegroeid is.
Zoals gezegd kun je de eerste 24 uur beter niet spoelen. Daarna mag dat wel, maar dan wel met een mondwater zonder schadelijke en bijtende chemicaliën als alcohol, SLS (sodium lauryl sulfaat), suiker of kunstmatige smaak- en kleurstoffen. Die zijn altijd af te raden, maar met een open wond in je mond helemaal.
JuliBrite Fresh Breath Oral Rinse is een veilige en verfrissende keuze. De formule met kokosolie en actieve koolstof bestrijden samen met xylitol schadelijke mondbacteriën effectief, maar wel op een zachte, mondvriendelijke manier. Onder andere etherische tea tree olie en de gel van aloë vera verzachten de mondweefsels en bevorderen de genezing van de wond.
De eerste 3 tot 5 dagen kun je last hebben van napijn, zwellingen en soms zelfs een verhoogde lichaamstemperatuur (lichte koorts). Vaak zal de tandarts tegen de pijn paracetamol adviseren of een sterkere pijnstiller voorschrijven als dat nodig is. Eventuele zwellingen kun je zelf verminderen met een icepack of een plastic zak met ijsklontjes in een washandje. Hou het afwisselend een kwartier tegen je wang en een kwartier eraf en herhaal dit een paar keer.
Tot slot
Als je het herstelproces na de ingreep niet vertrouwt of je het idee hebt dat er complicaties zijn opgetreden, neem dan direct contact op met je tandarts of de kaakchirurg.
Ook als je last hebt van je verstandskiezen, ga je natuurlijk direct naar de tandarts. Regelmatige controle bij de tandarts en zo nu en dan een röntgenfoto van je kaken kan problemen voorkomen doordat de tandarts zonodig preventief kan ingrijpen.
