Fluoride, wat is het en welke soorten zijn er?
De meeste tandartsen vinden fluoride absoluut noodzakelijk voor een goede mondzorg, waardoor veel tandpasta, mondwater en andere mondzorgproducten fluoride bevatten. In dit artikel gaan we in op de vraag wat fluoride precies is, hoe de toepassing in de mondzorg is ontstaan en welke soorten er zijn.
Omdat vandaag de dag niet iedereen gecharmeerd is van fluoride gaan we ook kijken of er alternatieven zijn. Want sterke tanden en minder cariës (gaatjes) willen we natuurlijk allemaal.
Hoe is fluoride zo’n belangrijk ingrediënt in de mondzorg geworden?
We moeten terug naar het begin van de twintigste eeuw in de Verenigde Staten. De inheemse bewoners van Colorado Springs bleken oersterke tanden te hebben. Hoewel hun gebitten bruin en vlekkerig waren, bleken de mensen van deze stam een extreme weerstand tegen cariës (gaatjes) te hebben. Onderzoek wees uit dat hun gevlekte maar ijzersterke gebitten te danken waren aan het hoge fluorgehalte van hun lokale watervoorziening.
Fluoride komt van nature in heel kleine hoeveelheden in het milieu voor, met name in bodemwater, vis en schelpdieren. Maar in het geval van deze inheemse stam had het bodemwater een heel hoog gehalte aan fluoride. Ook merkte men in die periode dat fluoridering van bodemwater ook voorkwam door bepaalde zware industrieën, waarbij fluor een afvalproduct is.
In de strijd tegen cariës ontstond al snel het idee om dit wondermiddel ook toe te voegen aan drinkwater dat van nature geen fluor bevat. De juiste dosering was nog wel een ding, want die bruine vlekken wil je natuurlijk ook niet. In de Verenigde Staten, waar het nog steeds wordt toegevoegd aan het drinkwater, heeft maar liefst één op de vier inwoners een bepaalde mate van fluorose.
Fluorose ontstaat door een overdosis fluoride tussen een leeftijd van 6 maanden tot 6 jaar, wanneer de blijvende tanden en kiezen worden gevormd. Tijdens de vorming van het gebit verstoort fluoride de functie van de cellen die het tandglazuur maken, de ameloblasten. Dit gebeurt alleen tijdens de ontwikkeling van de tanden. Is het gebit eenmaal gevormd dan kan het geen fluorose meer ontwikkelen.
Fluoride in Nederland
Zoals wel meer dingen, waaide ook fluoride vanuit de Verenigde Staten over naar Nederland. Inclusief de manier van toediening: via het drinkwater. Aan het begin van de jaren 60 van de vorige eeuw werd het drinkwater gefluorideerd, zoals dat werd genoemd. De besluitvorming daarover werd overgelaten aan de gemeenten en in menig gemeente die ertoe overging vormde zich een anti-fluor comité. Dat het drinkwater in de ene gemeente wel en de andere niet gefluorideerd werd, leverde in ieder geval een interessant experiment op.
In de gemeente Tiel werd in 1952 gefluorideerd en het niet-gefluorideerde Culemborg gold als controlestad. De twee steden werden met elkaar vergeleken, maar alleen voor zover het een mogelijk verschil in tandbederf betrof. Twintig jaar later sprak de Hoge Raad van Nederland uit dat fluoridering van het drinkwater illegaal was en in 1973 stopte Tiel met het toevoegen van fluoride.
De tandarts Dr. Josephien van den Berg was na die twintig jaar wel geïnteresseerd in het effect van fluoride op de algehele gezondheid en of er verschillen waren tussen Tiel en Culemborg. Zij zette een onderzoek op voor mensen tussen de 40 en 60, die hun hele leven in één van beide gemeenten hadden gewoond en dus 20 jaar wel of niet gefluorideerd water hadden gedronken. De resultaten zijn opmerkelijk. In Tiel werden meer hersen- en zenuwziekten inclusief geheugenstoornissen en kanker gemeld. Daarentegen had men minder last van hart- en vaatziekten. Ook opvallend was dat vrouwen meer last hadden van de “bijwerkingen” dan mannen. Klik hier als je meer wilt lezen over dit onderzoek.
Ondanks de vernietigende uitspraak van de Hoge Raad was de strijd voor of tegen fluoride nog niet gestreden. Een drammerige minister, ze bestonden 50 jaar geleden ook al, wilde in 1976 nog de fluoridering van het drinkwater in heel Nederland wettelijk verplichten. Tegenstanders werden afgepoeierd met de suggestie om een apparaatje op hun kraan te monteren dat de fluor uit het drinkwater zou filteren. Pas nadat tijdens het tweede kamer debat bleek dat zo’n apparaatje helemaal niet bestond, werd men wakker. Het wetsvoorstel werd ingetrokken en fluoride verhuisde naar tandpasta en andere verzorgingsproducten, waarmee het gebruik van fluor een persoonlijke keuze werd.
Hoewel het gebruik van fluoride in tandpasta algemeen is geaccepteerd en door de meeste tandartsen zelfs als onmisbaar wordt beschouwd, is het geenszins een onschuldig ingrediënt wat je onbeperkt kunt gebruiken. Om die reden is sinds 2009 het fluorgehalte in kindertandpasta ook sterk aan banden gelegd.
Wat is fluoride?
Fluoride is het negatief geladen ion van fluor. Dit bindt zich zo gemakkelijk aan andere stoffen, dat fluor niet vrij in de natuur voorkomt. Fluoride is dus altijd een verbinding met een andere stof,
bijvoorbeeld koolstof. Of fluoridezouten, de verbinding van fluor met een metaal. Dankzij de sterke negatieve lading van de fluor-elektronen blijven de verbindingen met fluor altijd heel stabiel. Fluoriden komen, meestal in kleine hoeveelheden, ook in de natuur voor. Zoals bijvoorbeeld in het water van Colorado Springs.
Er zijn verschillende fluoriden, dus verbindingen van fluor met andere stoffen bekend. Calciumfluoride en natriumfluoride worden niet alleen veel gebruikt in de industrie, het zit ook in veel tandpasta.
Welke soorten fluoride zijn er?
Fluor-ionen maken het tandglazuur harder, maar zoals boven uitgelegd zijn deze niet “los verkrijgbaar”. Ze moeten gebonden zijn aan een andere stof. Sommige fluoriden zijn alleen bruikbaar in de industrie, zoals kryoliet. Fluoriden die vaak in tandpasta wordt gebruikt zijn:
- Natriumfluoride, een verbinding van fluoride met natrium (zout). Behalve in tandpasta wordt het gebruikt bij de behandeling van osteoporose (botontkalking) en voor het verwijderen van roestvlekken.
- Natriummonofluorfosfaat is net als natriumfluoride een verbinding van fluor met zout, die gepatenteerd is. Natriummonofluorfosfaat heeft iets minder een nasmaak en wordt vooral gebruikt in plaats in kindertandpasta omdat het minder acuut giftig is, dat wil zeggen bij inname van te grote hoeveelheden.
- Amine-fluoride is in het Tandheelkundig instituut van de Universiteit van Zürich speciaal ontwikkeld voor het gebruik in tandpasta. Het is niet gebonden aan een mineraal, maar aan organische moleculen. In vitro studies wezen uit dat sommige verbindingen met amine-fluoride de oplosbaarheid van het tandglazuur nog sterker verminderden dan de anorganisch (minerale) fluoriden. Vervolgens werd amine-fluoride ontwikkeld en in de handel gebracht in tandpasta’s en mondwaters. Deze fluoride heeft een bijzondere moleculaire structuur waarbij het fluoride-ion gebonden is aan een organisch vetzuur-amine-fragment. Terwijl de fluor-ionen het glazuur versterken, bleek het amine-fragment middels een enzymatische werking ook nog de vorming van tandplak tegen te gaan.
- Calciumfluoride is de verbinding van fluor met calcium (kalk). Het wordt behalve in tandpasta gebruikt als grondstof voor de productie van gips.
- Tinfluoride wordt in kleine hoeveelheden gebruikt in tandpasta, soms in combinatie met amine-fluoride.
Wat doet fluoride?
Onze tanden bestaan voor een groot deel uit het mineraal hydroxy-apatiet. De fluor-ionen reageren op het hydroxy-apatiet en vormen een gefluorideerd zout dat minder oplosbaar is dan hydroxy-apatiet. Daardoor wordt het tandglazuur harder en minder gevoelig voor het door bacteriën afgescheiden zuur.
Deze eigenschap heeft gezorgd voor het gebruik van fluoride tegen cariës (gaatjes) in tandpasta, mondwater, mondgels en dergelijke. Ook bestaan er vullingen waarin fluor is verwerkt en geven sommige tandartsen hun patiënten fluoride-behandelingen.
Maar zoals gezegd kun je niet onbeperkt fluoride tot je nemen. Als je tandpasta fluoride met fluoride gebruikt, is het bijvoorbeeld niet aan te raden om deze in te slikken. Dit geldt in het bijzonder voor mensen met botontkalking en nierdialyse-patiënten. Ook voor kinderen zijn de fluorgehaltes gelimiteerd. Omdat hun gebitten nog gevormd worden, vervangen fluoride-ionen de oorspronkelijke hydroxide-ionen in het hydroxy-apatiet van het tandglazuur. Als dat te veel gebeurt, wordt het gebit gevlekt. Daarbij hebben kinderen nog de neiging tandpasta in te slikken, vooral de moderne kindertandpasta’s met lekkere smaakjes.
Tandpasta met fluoride
Tandpasta bevat maar een heel kleine hoeveelheid fluoride, het is een toevoeging. Het is raadzaam om ook te letten op de effectiviteit en veiligheid van de andere ingrediënten. Een goede mondgezondheid gaat immers ook verder dan sterker tandglazuur. Schadelijke bacteriën scheiden niet alleen zuren af die tot tandbederf leiden, ze veroorzaken ook allerlei andere narigheid zoals een slechte adem en tandvleesontstekingen. Bij de Mondzorgzaak letten we altijd op de samenstelling van tandpasta, die volgens ons geen schadelijke en irriterende ingrediënten mag bevatten omdat dit averechts werkt voor het natuurlijke evenwicht in de mond.
Een uitstekende tandpasta met fluoride is RyttPro tandpasta. Deze is gebaseerd op een actieve zuurstofformule, die schadelijke bacteriën bestrijdt zonder het natuurlijke evenwicht van de mondflora aan te tasten.
Een andere mogelijkheid is Oxyfresh fluoride tandpasta.
Ook Dentissimo heeft goede tandpasta’s met fluoride. Zoals deze.
Dentissimo heeft ook speciale tandpasta voor kinderen, met een fluoride-vrije tandpasta voor kinderen tussen de 2 en 6 jaar en de fluoride-arme tandpasta Junior 6+ voor kinderen van 6 jaar en ouder.
Tandpasta zonder fluoride
Ook steeds meer volwassenen geven de voorkeur aan fluoride-vrije tandpasta. Hoewel fluoride in minieme hoeveelheden voorkomt in bodemwater en vis, zijn de hoge concentraties in tandpasta verre van natuurlijk. Gelukkig zit fluoride in Nederland niet in het drinkwater, zodat je zelf kunt kiezen of je het wel of niet denkt nodig te hebben voor een gezond gebit.
Bij de Mondzorgzaak zijn we gek op effectieve, maar natuurlijke grondstoffen. Ook voor fluoride zijn er goede, natuurlijke alternatieven, zoals kokosolie, xylitol en natuurlijke mineralen als HAP (hydroxyapatiet), waar ons eigen tandglazuur grotendeels uit bestaat.
Een bijzondere, nieuwe manier van je tanden poetsen biedt juliBrite kauw-tandpasta. Geen fluoride, maar xylitol en HAP om tandbederf voorkomen en het tandglazuur versterken. Uiteraard verzorgt en reinigt juliBrite kauw-tandpasta ook je gebit. Bovendien is het zeer milieuvriendelijk door de tabletvorm in een plastic-vrije verpakking.
Ook UK Organics denkt niet alleen aan de verzorging van je gebit. Deze natuurlijke tandpasta in verschillende varianten als Spearmint, Charcoal en Orange is verpakt in volledig recyclebare materialen.
Tot slot de natuurlijke tandpasta’s van Dr. Brite. Ook deze zijn mild maar effectief. Ze reinigen beschermen je gebit met natuurlijke ingrediënten, die het natuurlijke evenwicht van de mondholte niet verstoren.
Het merk is oorspronkelijk ontwikkeld voor kinderen, waarbij het doorslikken van de natuurlijke ingrediënten niet schadelijk voor de gezondheid is. Tegenwoordig kent het merk een keur aan varianten, waaronder twee speciale fruitige kindertandpasta’s.
