Als je net gehoord hebt dat je niet meer beter wordt of als een naaste stervende is, is de zorg voor je gebit en mondholte misschien het laatste waar je aan denkt.
De zorg in de palliatieve en de terminale fase is niet meer gericht op genezen, maar om de resterende periode zo comfortabel mogelijk te maken voor de patiënt. Een goede mondhygiëne hoort daarbij. Dit omdat mondproblemen als ontstoken tandvlees, een slechte adem en een vieze smaak in de mond nooit comfortabel zijn. En deze kunnen bij een gebrekkige mondzorg al in korte tijd ontstaan.
Om dit te voorkomen is juist in de palliatieve en terminale levensfasen extra aandacht voor de mondzorg op zijn plaats. Met name in de terminale fase werd de mond nogal eens vergeten. Hoewel er vanuit de professionele zorg steeds meer aandacht voor is, is het goed om als naaste alert te zijn op het vergroten van het comfort wat betreft de mond.
In dit artikel gaan we kijken wat je qua mondzorg zelf of als mantelzorger voor je naasten kunt doen in deze ingrijpende levensfasen. Verzorg je een naaste, dan is het uitgangspunt wel dat de mondzorg haalbaar en niet belastend voor de persoon moet zijn. Anders zou het zijn doel voorbij schieten.
Palliatieve en terminale fase
Men spreekt van palliatieve fase als een persoon is “uitbehandeld”, dus niet meer zal genezen. De behandeling wordt dan puur gericht op het bestrijden van symptomen. Dit kan een aantal maanden duren en in toenemende mate, door steeds betere behandeltechnieken, zelfs jaren duren.
De terminale fase is de periode voorafgaand aan het overlijden. Ook hierbij is de zorg gericht op comfort. Dat betekent het verlichten van symptomen en pijnbestrijding zodat de persoon op een menswaardige manier afscheid van het leven kan nemen.
Mondhygiëne in de palliatieve fase
Zoals boven vermeld kan deze levensfase wel jaren duren. Het is heel goed mogelijk dat iemand die uitbehandeld is nog steeds behoorlijk kan functioneren in het dagelijks leven. Dat betekent dat de persoon zichzelf nog goed kan verzorgen en dat geldt ook voor de mondhygiëne.
Vanwege het verband tussen de algemene gezondheidssituatie en de mondgezondheid is het goed om extra aandacht te besteden aan de mondhygiëne. Niet alleen vanwege het comfort, maar het houdt ook de lichamelijke conditie en weerstand zo goed als in de gegeven situatie mogelijk is. Een verminderde weerstand geeft meer risico op tandvleesontstekingen, die op hun beurt de algehele conditie weer negatief beïnvloeden.
Daarbij hebben behandelingen en medicatie vaak een negatieve invloed op de mondgezondheid. Droge mondklachten zijn bijvoorbeeld een bekende bijwerking van zowel medicijnen als behandelingen zoals bestraling en chemotherapie. Een droge mond is niet alleen maar ongemakkelijk, het is ook slecht voor de mondgezondheid. Een tekort aan speeksel en de gevolgen ervan kunnen leiden tot een slechte adem. Voor jezelf al niet prettig, maar het kan ook de contacten met naasten belemmeren, terwijl je die misschien juist heel dichtbij wilt hebben.
Hieronder meer over het tegengaan van een droge mond. Daarnaast is het verstandig om de tandarts op de hoogte te stellen van je situatie, zodat de tandheelkundige zorg ook heel specifiek gericht kan worden op deze fase.
Droge mondklachten
Droge mondklachten (xerostomie) treden op als er te weinig speeksel wordt geproduceerd. Ondanks dat je voldoende hebt gedronken kun je het gevoel hebben dat je dorst heb en praten en kauwen kan flink ongemak opleveren. Een droge mond kan de nachtrust negatief beïnvloeden omdat je er ´s nachts wakker kunt worden.
Bij droge mondklachten in het algemeen en uiteraard ook in de palliatieve levensfase is het belangrijk om extra aandacht te besteden aan de mondhygiëne. Voldoende speeksel vormt de natuurlijke bescherming voor je gebit en je tandvlees tegen schadelijke bacteriën. Bij een tekort aan speeksel is er minder zuurstof in de mond waardoor schadelijke bacteriën kunnen gaan woekeren. Dit kan voor allerlei mondproblemen zorgen, zoals tandvleesontsteking en schimmelinfecties.
Ook al verzorg je je mond nog zo goed, de ingrediënten van de tandpasta, mondwater en andere mondzorg-producten zijn minstens even belangrijk.
Tandpasta
Kies bij voorkeur een tandpasta die speciaal ontwikkeld is om een droge mond te verzachten. Ook is het belangrijk dat de mond niet alleen hydrateerd wordt, maar dat ook de speekselklieren gestimuleerd worden tot meer speekselproductie. Wees er daarnaast alert op dat je tandpasta geen schadelijke chemicaliën of uitdrogende bestanddelen bevat.
Een goed alternatief voor de reguliere tandpasta’s die daar niet aan voldoen is RyttPro Tandgel. De schadelijke anaerobe bacteriën en de kwalijke zwavelgassen die zij uitscheiden worden bestreden door de combinatie van zink en de actieve zuurstofformule OXI2. Aloë vera kalmeert en verzacht de mondslijmvliezen en xylitol stimuleert de speekselklieren. RyttPro Tandgel is een transparante gel met een natuurlijke milde mint-smaak.
Mondwater
Na het tandenpoetsen de mond spoelen is een goed idee voor extra frisheid en de reiniging van de plekken waar de tandenborstel niet bijkomt. Maar ook hier is het opletten welke ingrediënten er in het mondwater zitten. Veel gebruikte ingrediënten als alcohol, SLS (sodium lauryl sulfaat), chloorhexidine en triclosan doen een droge en gevoelige mond meer kwaad dan goed.
De mondwaters van MiBrush en Oravall zijn wel mild en mondvriendelijk. De hoofdingrediënten van MiBrush Mondwater zijn pigmentloze (witte) geactiveerde houtskool en kokosolie. Dit zijn natuurlijke antibacteriële middelen, die samen de vorming van tandplak en tandsteen tegengaan.
Kokosolie heeft daarnaast een verzachtende en hydraterende werking in de mond. Bovendien zijn nog een aantal ondersteunende bestanddelen toegevoegd zoals aloë vera en soja-vrije plantaardige glycerine. Niet genetisch gemodificeerde xylitol gaat de vorming van tandplak tegen en stimuleert de speekselklieren om meer speeksel aan te maken. De formule bevat daarnaast ontzuurde vitamine C, zeezout en biologische basilicum en heeft de frisse smaak van groene munt en mentholkristallen.
MiBrush Mondwater is ongekend zacht voor de mond en helemaal gebaseerd op een natuurlijke formule met biologische, vegan ingrediënten. De perfecte oplossing om de mond schoon en fris te houden, je gebit te beschermen en tandvleesontstekingen te voorkomen.
Op een bepaald moment in de palliatieve levensfase zal het niet meer mogelijk zijn om zelf de dagelijkse mondhygiëne te verzorgen. In dat geval is het goed dat naasten of de professionele zorg deze extra aandacht voor de mondhygiëne voortzet.
Mondhygiëne in de terminale fase
Terwijl er in de terminale fase meestal wel aandacht is voor comfort voor de rest van het lichaam, wordt de mondzorg nog wel eens vergeten. Dat terwijl de stervende bovenop pijn en andere ongemakken ook last kan hebben van vervelende klachten in de mond.
Een kunstgebit of gedeeltelijke gebitsprothese wordt daarom doorgaans door de professionele zorg verwijderd. Behalve als de stervende er geen last van heeft en het liever wil blijven dragen. Is dat het geval, dan zal de prothese ook regelmatig gereinigd moeten worden.
Omdat de speekselproductie afneemt en slikken steeds moeilijker gaat, wordt het slijm in de mond dikker en taaier. Zeker als er niet meer gegeten en gedronken wordt kan er slijm en speeksel in de mond blijven plakken. Met de zogenaamde Oral care swabs, verkrijgbaar bij de apotheek, kun je de mond gemakkelijk reinigen zonder de stervende teveel te belasten. Ook kun je met deze speciale sponsjes op een stokje de mond met water of mondwater bevochtigen. De stervende kan er ook op sabbelen als drinken niet meer gaat. Let er bij alle toepassingen op dat het sponsje niet teveel vloeistof bevat, want dan is er weer het risico van verslikken.
Als mensen nog kunnen en willen drinken wordt vaak een drinkbeker met een tuitje gebruikt om morsen in bed te voorkomen. Lukt het drinken niet meer omdat iemand niet voldoende overeind kan komen, dan zijn stukjes zacht fruit misschien nog wel mogelijk. Ook ijsblokjes of stukjes bevroren zacht fruit kunnen de mond bevochtigen en even een lekkere frisse smaak geven.
In de allerlaatste fase gaat de slikreflex slechter werken. Dan is het beter om het hoofd van de stervende zijwaarts te leggen, zodat het slijm op een natuurlijke manier uit de mond kan lopen. Het maakt het ook makkelijker om het opgehoopte slijm uit de mond te verwijderen.
Door het ademen door de mond en/of een verminderde speekselproductie kunnen droge mond klachten ontstaan. Dit is niet alleen weinig comfortabel, maar ook hier geldt dat een slechte adem de contacten met naasten in de weg kunnen staan of de laatste herinnering minder fraai maakt.
In de terminale fase komt het vaak voor dat de tanden van de stervende niet meer gepoetst kunnen worden. Toch is het voor diens comfort en een frisse adem belangrijk dat de mond en tong schoon en gehydrateerd blijven. Als de persoon nog wel de mond kan spoelen is een fris en mondvriendelijk mondwater een optie, eventueel met de bovengenoemde Oral care swab.
Is zelf spoelen ook niet haalbaar dan kan de mond bevochtigd worden met een speciale mondspray. Speciale mondgel tegen droge mondklachten is ook een mogelijkheid, al kan het aanbrengen voor een stervende belastender zijn dan een mondspray.
Om die reden verdient JuliBrite Fresh Spray de voorkeur. Met de 100% natuurlijke ingrediënten kunnen schadelijke bacteriën veilig en natuurlijk bestreden worden als het tanden poetsen en zelfs spoelen niet meer lukt. De spray is gebaseerd op de antibacteriële werking van geactiveerde koolstof, die wordt ondersteund door etherische oliën van kruidnagel en basilicum. Biologische aloë vera gel en plantaardige glycerine zijn toegevoegd om de mondslijmvliezen te hydrateren en het tandvlees te verzorgen. De prettige frisse mint-smaak is afkomstig van natuurlijke ingrediënten.
Met JuliBrite Fresh Spray worden droge mondklachten tegengegaan en wordt de mond schoon en fris gehouden, zodat naasten ongehinderd dichtbij kunnen blijven. Denk ook aan de lippen, die met oog op het comfort eveneens regelmatig ingevet moeten worden met lippenbalsem.
Tot slot
In dit artikel zijn we ingegaan op wat je voor de mond kunt doen in de palliatieve en terminale levensfase. De door medicatie veel voorkomende droge mondklachten kun je bijvoorbeeld heel goed verzachten, hetgeen het comfort vergroot. Daarnaast raden we aan om te kiezen voor tandpasta, mondwater en mondspray met milde, mondvriendelijke ingrediënten.
Bespreek mondproblemen altijd met de arts of verpleegkundige, zodat die ook kan kijken wat er aan te doen is.
