De verschillende vormen fluoride: welke werkt het best?
Volgens mij gebruikt iedereen tandpasta bij het poetsen van de tanden. Het grappige is dat niet iedereen kan zeggen met welk merk tandpasta er gepoetst wordt. De keuze is meestal afhankelijk van welke tandpasta het voordeligste of in de aanbieding is. Weet jij wat voor tandpasta je gebruikt? Zit er bijvoorbeeld fluoride in? Welke verschillende soorten fluoride zijn er?
Wat is fluoride?
Fluor is een mineraal dat maar in kleine hoeveelheden in het lichaam benodigd is. Dat wil niet zeggen dat het minder belangrijk is dan de andere mineralen. Van nature komt het in de zee, de grond, het drinkwater en ook in bepaalde voedingsmiddelen zoals thee en groenten voor.
Fluor in pure vorm is een giftig gas en dat kan schadelijk zijn voor de gezondheid. Daarom moet het in voedsel of andere producten altijd gebonden zijn aan een andere stof, zoals bijvoorbeeld een metaal of zout. Volgens Cor van Loveren, bijzonder professor Preventieve Tandheelkunde aan het Academisch Centrum voor Tandheelkunde (ACTA) is fluoride één van de meest onderzochte stoffen ter wereld. ‘Als het fluor gebonden is aan een ander ion, dan spreekt men van fluoride en dan is het niet meer giftig.’ Daarnaast geldt eigenlijk voor iedere stof: ‘de dosis maakt het gif’. Zelfs water is giftig als je het in extreme hoeveelheden drinkt.
Wat is het belang van fluoride voor je gebit?
Fluoride wordt in tandpasta gebruikt omdat het je glazuur versterkt, waardoor het tandbederf tegen kan gaan. Tandbederf ontstaat wanneer bacteriën in de mond suikers en koolhydraten afbreken waarna ze zuren produceren. Deze zuren tasten het tandglazuur aan en als dit maar vaak genoeg gebeurd ontstaat er uiteindelijk een gaatje, ofwel caviteit.
Fluoride kan tandbederf tegengaan omdat het op verschillende manieren werkzaam is. Het tandglazuur bestaat voornamelijk uit hydroxyapatiet. Fluoride kan in het glazuur worden ingebouwd, waardoor er fluorapatiet wordt gevormd. Het glazuur wordt sterker, maar ook minder flexibel.
In poreus en ontkalkt glazuur gaat fluoride een reactie aan en hierdoor ontstaat er fluorapatiet, wat moeilijker oplosbaar is dan hydroxyapatiet. Hoe sterker het glazuur, des te beter is het bestand tegen zuuraanvallen. Dit biedt niet alleen bescherming tegen gaatjes, maar ook tegen erosie. Uit experimenteel onderzoek blijkt dat fluoride voor gaaf glazuur niets doet.
Fluoride advies door de jaren heen
De laatste jaren is er veel veranderd omtrent het advies en gebruik van fluoride. Pas kort na de Tweede Wereldoorlog werd in Nederland bekend dat fluoride een bijdrage kan leveren tegen het ontstaan van gaatjes. Er werd in eerste instantie een experiment gedaan met drinkwaterfluoridering in Tiel en Culemborg. Na dit experiment bleek dat drinkwaterfluoridering in andere delen van Nederland niet wenselijk was. Vervolgens werd er gekeken naar alternatieve toepassingen van fluoride.
Het Ivoren Kruis besloot al snel om ouders van jonge kinderen te adviseren om fluoridetabletjes te gebruiken. Het advies was voor de meeste gezinnen niet goed na te volgen met als gevolg dat er soms meerdere tabletjes in één keer werden ingenomen. Hierdoor was de kans groot dat er fluorose ontstond. Fluorose is een verandering van het glazuur, die ontstaat door een hoge concentratie fluoride tijdens de tandontwikkeling. Je kunt het herkennen aan witte vlekjes in het glazuur. Daarnaast kan ook de structuur van het tandglazuur aangetast zijn. Fluoride zorgt er in kleine hoeveelheden voor dat het glazuur sterker wordt. In het geval van fluorose is de structuur van het glazuur door de fluoride zodanig aangetast, dat er kleine putjes aanwezig kunnen zijn en het tandglazuur juist zwakker is. In 1988 besloot het Ivoren Kruis het advies aan te passen en vanaf 1998 worden fluoridetabletjes niet eens meer genoemd.
In de jaren 60 is er in Den Haag onderzoek gedaan naar het effect van lokale fluoride applicatie. Hieruit bleek dat fluoride applicatie beschermd tegen het ontstaan van gaatjes. Aangezien het lokaal aanbrengen van fluoride een tijdrovend klus was, werd er al snel besloten om fluoride als een gel aan te brengen. Je herinnert je misschien wel die fluoride bitjes waarmee je boven zo’n vies druipbakje moest zitten. Inmiddels is dit fenomeen gelukkig al weer van de baan.
Weet je dat pas omstreeks 1970 in Nederland de eerste tandpasta’s met fluoride op de markt kwamen? En in 1983 kwam er ook een speciale peutertandpasta met fluoride beschikbaar. Inmiddels vind je fluoride in verschillende soorten mondverzorgingsproducten.
De verschillende vormen fluoride
Fluoride komt in veel verschillende vormen voor. De meest voorkomende soort in tandpasta is natriumfluoride (NaF) en ook de fluoridetabletjes die we allemaal nog wel kennen bestonden vooral uit natriumfluoride. Buiten dat natrium fluoride in tandpasta ervoor kan zorgen dat het tandglazuur sterker wordt, zitten er ook nadelen aan deze vorm vast. Inname van een te hoge dosis kan met maagzuur reageren, wat tot irritatie van het spijsverteringskanaal leidt. Daarnaast zijn er nog meer symptomen mogelijk. Fluoride kan, nadat het in het lichaam is opgenomen ook binden aan calcium en dit kan kan leiden tot een tekort aan calcium. Het calciumtekort of onder andere effect op de communicatie van het zenuwstelsel.
Tinfluoride
Een andere fluoride vorm is tinfluoride (SnF2). Net als andere vormen van fluoride zorgt ook tinfluoride ervoor dat je glazuur sterker wordt en daarmee de kans op gaatjes verkleind. Daarnaast vermindert het tandplak en daarmee het risico op tandvleesontstekingen, ofwel gingivitis. Het heeft dus naast het anti-cariës effect ook een anti-ontstekingen effect. Ook krijg je een frissere adem doordat de bacteriën die voor een onaangename geur zorgen verminderen. Dit is niet het geval bij mondverzorgingsproducten met natriumfluoride.
Het lijkt erop dat er weinig zorgen over tinfluoride zijn. Het wordt in ieder geval niet als kankerverwekkend beschouwd. Wel kan het dunne laagje plaque dat van nature over de tanden ligt, een bruin-gele verkleuring laten zien. Dat komt omdat tin in de mond kan binden aan deze zogenaamde pellicle.
Natuurlijk moet je ook met deze vorm fluoride uitkijken bij jonge kinderen. Want ook voor tinfluoride geldt: de dosis maakt het gif.
Calciumfluoride
Calciumfluoride heeft de moleculaire formule CaF2. Deze vorm komt in de natuur voor als fluoriet. Het voordeel van calciumfluoride is dat het moeilijk oplosbaar in water is. Hierdoor is het minder giftig dan bijvoorbeeld natriumfluoride en dus een veiligere optie.
Aminefluoride
Ook aminefluoride wordt vaak in tandpasta gebruikt. De moleculaire formule van aminefluoride is AmF. Net als de andere soorten levert ook deze fluoride vrije fluoride-ionen die ingebouwd kunnen worden in het tandglazuur. Daarnaast heeft amine net als tin een anti-bacteriële werking.
Welke vorm is het beste voor je gebit?
Fluoride blijft een onderwerp waar veel over gesproken wordt. Het liefst vermijd ik de discussie, omdat ik me liever bezig houdt met gedragsverandering en leefstijl gericht op een gezond fundament, ofwel gezond tandvlees.
Maar helaas komt toch iedere keer het gesprek weer op fluoride uit. Toch is een gezond gebit niet alleen afhankelijk van het gebruik van een fluoride tandpasta. Het ontstaan van een gaatje is van zoveel verschillende factoren afhankelijk, waaronder de samenstelling van bacteriën, mondhygiëne, voeding (suiker) en speeksel. Het risico op gaatjes is lager als je een goede mondhygiëne hebt en een voedingspatroon laag in suiker en hoog in nutriënten.
Voor de bescherming tegen gaatjes maakt het niet heel veel uit welke fluoride vorm je gebruikt. Natriumfluoride komt wereldwijd het meest voor en tinfluoride heeft het voordeel dat het ontstekingen tegengaat. Calciumfluoride heeft als voordeel dat het minder giftig is dan de andere soorten.
Lees ook:
Mondspoelmiddelen met fluoride
Wel of niet poetsen met fluoride
Bronnen
https://www.ntvt.nl/tijdschrift/editie/artikel/t/cariesmanagement
https://www.ge-bu.nl/Het-fluorideadvies-ter-voorkoming-van-tandcaries
https://www.ntvt.nl/tijdschrift/editie/artikel/t/serie-cariespreventie-in-historisch-perspectief-fluoride
https://toxicologie.org/monografie/natriumfluoride
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/27838508
http://scripties.umcg.eldoc.ub.rug.nl/FILES/root/Tandheelkunde/2010/JongkindCS/Jongkind.pdf
https://efsa.onlinelibrary.wiley.com/doi/epdf/10.2903/j.efsa.2008.882
https://www.ntvt.nl/tijdschrift/editie/artikel/t/preventieve-tandheelkunde-1-fluoridetandpastas-de-hoeksteen-van-de-cariespreventie
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/6952551-extrinsic-dental-stain-caused-by-stannous-fluoride/
