Wat is tandsteen?
Tandsteen is een hard geworden laag tandplak wat voornamelijk uit bacteriën bestaat. Tandplak is een kleurloos en plakkerig laagje dat zich op het tandglazuur en op andere delen van de tand vormt. Naast een groot gedeelte bacteriën bevat tandplak ook uit voedselresten en stoffen uit het speeksel.
Tandsteen ontstaat doordat calcium en fosfaat vanuit het speeksel neerslaan op de tanden. Deze zouten reageren met de al aanwezige tandplak, waardoor tandsteen gevormd wordt.
Het dunne laagje tandplak is vaak lastig met het blote oog te zien. Daarentegen kan je tandsteen wel op je tanden zien zitten, daarnaast kan je het ook met je tong voelen. Tandsteen is te herkennen aan geelachtige of bruine vlekken op je tanden. Met name bij de ondertanden valt dit vaak op.
De hoeveelheid verschilt per persoon
Uiteindelijk ontwikkelt iedereen tandsteen, maar bij de ene persoon gaat dit proces sneller dan bij de andere. Moet er bij jou tijdens iedere afspraak bij de tandarts tandsteen verwijderd worden? Of is er nog nooit tandsteen verwijderd? Ook in het laatste geval kan het toch zijn dat er ergens in de mond wat tandsteen aanwezig is.
Hoeveel er aangemaakt wordt is afhankelijk van vele factoren, waaronder de mondhygiëne, je eetpatroon, en de speekselproductie. En ook deze speekselproductie is weer afhankelijk van verschillende componenten.
De invloed van je speeksel
Je speeksel is niet alleen een belangrijke bevochtiger van de mond, maar het is ook een onderdeel van je immuunsysteem. Je speeksel bestaat uit een breed scala aan beschermende componenten. Je speeksel kan erg in samenstelling variëren, omdat het afhankelijk is van verschillende factoren. Het wordt bijvoorbeeld bepaald door erfelijke aanleg, blootstelling aan smaken zoals zuur of zoet en door het tijdstip van de dag.
Word jij ‘s morgens wakker met een droge mond? Dit komt omdat de productie en uitscheiding tijden de slaap zeer beperkt is. Ook als je stress ervaart doordat je bijvoorbeeld een presentatie moet geven kan je mond ineens erg droog aanvoelen. Aan de andere kant loopt het water je waarschijnlijk in de mond als je langs een bakker fietst en je de heerlijke geur van vers gebakken brood opsnuift. Tijdens iedere maaltijd die je eet worden je speekselklieren gestimuleerd om speeksel aan te maken.
Het speeksel bestaat uit een vloeistof met daarin opgeloste ionen en eiwitten. Bekende ionen in het speeksel zijn natrium, kalium, bicarbonaat, calcium, magnesium en fosfaat. Hoe jouw speeksel is samengesteld speelt een rol in het ontstaan van tandsteen. Tandsteen ontstaat wanneer calcium en fosfaat uit het speeksel in de tandplak terecht komen, waardoor de tandplak verhardt. Hoe meer calcium en fosfaat er in je speeksel is des te groter de aanleg voor tandsteen. Aan de andere kant is het ook zo dat tandplak niet kan verharden als er geen plaque aanwezig is. Snap je wat ik bedoel?
Speeksel en de zuurgraad in de mond
De zuurgraad (pH) van het lichaam is van invloed op een groot aantal biologische processen. Ook in de mond speelt de zuurgraad een belangrijke rol. Zo is de werking van spijsverteringsenzymen afhankelijk van de zuurgraad van het speeksel. Het speeksel heeft in de ideale situatie een pH tussen de 6,8 en 7,2.
Deze zuurgraad wordt door verschillende factoren beïnvloedt. Zo is de pH in de nacht en ochtend laag en juist hoog kort na de maaltijd, Ook is de pH in de middag wat verhoogd. Daarnaast heeft het nuttigen van zure voedingsmiddelen invloed op de pH van je speeksel.
Lage pH waarden zorgen voor de-mineralisatie van het tandglazuur. Bij de-mineralisatie gaat het glazuur in oplossing. Hoge pH waarden zorgen juist voor het neerslaan van calciumzouten, waardoor de vorming van tandsteen wordt bevorderd. Je hebt sneller tandsteen als de pH waarde in de mond hoger is. Aan de andere kant heb je waarschijnlijk minder gaatjes, want die worden juist veroorzaakt door een lage pH-waarde.
De meest voorkomende plaatsen van tandsteen
Je snapt nu wel dat speeksel een belangrijke rol speelt bij de vorming van tandsteen. Je hebt speeksel nodig om van de zachte tandplak hard tandsteen te maken. En het speeksel wordt door heel wat speekselkliertjes in de mond geproduceerd. De drie grootste speekselklieren zijn verantwoordelijk voor een groot deel van de speekselproductie.
De glandula parotis is de oorspeekselklier en die ligt aan beide zijden in je mond. Vlak naast je hoor, ter hoogte van je kiezen in de bovenkaak. Onder de tong, in de mondbodem liggen nog twee grote speekselklieren. Dit zijn de glandula submandibularis en de glandula sublingualis.
De oorspeekselklier komt vooral in actie als er iets gegeten wordt. Vooral bij het eten van zure voedingsmiddelen is hij erg actief en produceert een grote hoeveelheid waterig speeksel. Dit speeksel is rijk aan calciumbindende eiwitten, waardoor er voortdurend een grote hoeveelheid calcium in de mond aanwezig is. Dit calcium kan samen met fosfaat in het tandglazuur worden ingebouwd (remineralisatie), zodat dit na een zuurstoot weer hersteld.
De speekselklieren die in de mondbodem liggen produceren ook in rust speeksel. Dit speeksel is wat meer muceus (slijmerig). Omdat deze speekselklieren ook in rust actief zijn, wordt tandsteen het snelst ter plaatse van de onderkaak en dan met name bij de voortanden gevormd.
Heb je zelf invloed op je speeksel?
Een belangrijke vraag is natuurlijk of je zelf invloed hebt op de samenstelling van het speeksel zodat je minder tandsteen ontwikkelt. In eerste instantie is het natuurlijk van groot belang dat de mond zo goed mogelijk gereinigd wordt. Want als er geen tandplak aanwezig is dan wordt de vorming van tandsteen lastig.
Drink voldoende, want zonder vocht kan er geen speeksel geproduceerd worden. Bij uitdroging doordat je bijvoorbeeld veel te weinig drinkt, kan het zijn dat je minder speeksel aanmaakt. Het gevolg is dat je een signaal van je lichaam krijgt: dorst. Echter, als je chronisch een tekort aan speeksel hebt, dan los je dit niet op met extra drinken.
Ook stress speelt een belangrijke rol. Stress activeert namelijk het stress-systeem met de daarbij horende hormonen en neurotransmitters. De productie van deze neurotransmitters hebben ook invloed op de speekselproductie. Zo zorgt de stressreactie ervoor dat er minder speeksel geproduceerd wordt en ontspanning heeft juist een goede speekselproductie tot gevolg.
