Hoe onderscheid je aanslag, tandsteen en tandplaque?
We willen allemaal wel witte tanden die glanzen van gezondheid. Helaas zijn er een aantal processen in je mond die dit in de weg staan. Patiënten zeggen regelmatig ‘last van tandplak te hebben’ of dat ‘koffie soms slecht is.’ Anderen vertellen dat tandsteen komt door het ‘harde water’.
Dit zegt me dat het voor veel mensen nog niet goed duidelijk is wat het verschil is tussen plak, aanslag en tandsteen. Plus dat het niet duidelijk is wat de oorzaak is, hoe het voorkomen kan worden en hoe het weggehaald kan worden. Ik zal je het uitleggen.
Plak
Iedereen zou moeten weten wat plak is. Plak is de oorzaak van zo’n beetje alles wat er mis kan gaan in je mond. Plak kent ook nog verschillende manieren hoe het wordt geschreven of omschreven. Op z’n sjiek schrijven we plaque. Professionals hebben het tegenwoordig vooral over de ‘biofilm’ en patiënten omschrijven het graag als ‘tandplak’.
Bij mijn uitleg over het ontstaan van parodontitis, laat ik vaak een foto zien waarom een hele dikke laag plak te zien is. Ik vraag mijn patient dan of ze toevallig weten wat er op deze foto te zien is. Negen van de tien keer hebben ze geen idee of denkt men dat het tandsteen is. Echter is het een foto van iemand die 2 dagen niet gepoetst heeft. Plak ligt los op de tanden en kan met een tandenborstel, floss, stoker of rager verwijderd worden.
Plak bestaat met name uit bacteriën. Direct na het poetsen ontstaat er eigenlijk alweer een nieuw laagje plak. Dit hecht zich aan de pellicle. Dit is natuurlijk beschermend eiwitlaagje gevormd door eiwitten vanuit het speeksel. De pellicle maakt je tanden gladder en beschermt tegen zuren. De pellicle en de allereerste plakbacteriën zijn je vriend. Helaas maar voor even, want wordt de plak niet op tijd verwijderd, dan wordt het je vijand.
Hoe ouder de plak, des te meer weefsel er verloren zal gaan. Daarom hameren wij mondhygiënisten er altijd zo op om de plak elke 24 uur zo goed mogelijk te verstoren in zijn groei. Doe je dit niet dan geef je de bacteriën de gelegenheid om stoffen te produceren die slecht zijn voor je lichaam. Dit is het communicatiesysteem waardoor ze elkaar versterken en uitgroeien tot een waar goed georganiseerd bedrijf met slechts een doel: de concurrent (jij dus) uitschakelen. De bacteriën hebben hier echt een ontzettend slim systeem voor waar we stukje voor stukje via de wetenschap achter komen. Menig leger zou er jaloers op kunnen zijn….
De eerste plak kunnen we eigenlijk niet goed zien. Het is slechts een heel dun laagje en bovendien dezelfde kleur als de tand. Na een tijdje kan het wat geler worden en soms zelfs oranje. Plak haalt de schittering uit je tanden en je tanden zien er dan dus dof uit.
Tandsteen
Goed, plak ligt dus vrij los van de tand. Zo los, dat je het zelf kunt verwijderen met een goede poetstechniek. Tandsteen is een heel ander verhaal. Tandsteen kan je niet zelf verwijderen. Je kunt alleen (deels) er voor zorgen dat er geen tandsteen ontstaat door plak te verwijderen. Tandsteen kan zich al na 2 of 3 dagen opnieuw vormen.
Een professional kan wel je tandsteen op een veilige manier verwijderen. De truc van goed tandsteen verwijderen is om het tandoppervlak daarna zo glad mogelijk achter te laten. Behalve tandsteen zal dan ook al het tandplak verwijderd worden en met een zoutstraler kan de biofilm goed verstoord worden. Tandsteen groeit namelijk als eerste aan op plaatsen waar jij niet makkelijk bij kunt komen. Dus op stroeve plekjes zoals…daar is hij weer…tandsteen! Tandsteen is namelijk heel poreus en dus een ware broedplek voor plak en nieuw tandsteen. Een spreker noemde dit ooit ‘slaapzakjes voor bacteriën’.
Tandsteen is een verharde laag tandplak die bestaat uit een afzetting van mineralen door bacteriën. Tandsteen zit vaak goed verstopt tussen de kiezen in en zo niet goed zichtbaar. Daarom zijn mensen vaak ervan overtuigd dat ze alleen tandsteen bij hun ondertanden hebben, aan de achterzijde. Hier zit de grote speekselklier. Tandplak wordt door invloed van het speeksel tandsteen. De tandsteen kan ook op of onder de tandvleesrand gaan zitten waardoor het tandvlees ontstoken raakt. Ook dit is haast niet te zien.
Hoe ouder het tandsteen is, hoe donkerder het van kleur wordt. Mensen die al behoorlijk lang met tandsteen rondlopen, kunnen een wit gekleurd toplaagje tandsteen, maar daaronder zitten allerlei kleurtjes. Bij het verwijderen ervan hebben mondhygiënisten de lol van het ouderwetse snoepje ‘toverbal’: steeds een laagje met een nieuw kleurtje. Tandsteen dat onder het tandvlees zit, kan ook heel donker van kleur zijn. Dit komt door het ijzer uit het bloed.
Het mag duidelijk zijn dat als een professional het tandsteen verwijderd het daarna aan jou is om te voorkomen dat zich snel opnieuw tandsteen vormt. Je kunt dus niet de verantwoordelijkheid op de professional afschuiven bij het ontstaan van tandvleesontsteking of nieuw tandsteen na een korte periode. De professional zorgt enkel voor een schone lei. Als je tandvleesontsteking en tandsteen wilt voorkomen, volg dan goed de tips van de professional op. Ook kan je tandsteen niet schuiven op ‘hard water’.
Als je tandsteen zelf probeert te verwijderen, dan kan dit je dat beschadigen. Bovendien zal het je heel hoogst waarschijnlijk niet lukken om het volledig te verwijderen en blijft er een ruw oppervlak achter. En daarop…je raadt het al…hebben nu juist die bacteriën het super naar hun zin.
Aanslag
Aanslag is verkleurd tandsteen. Ook aanslag is niet zelf meer weg te halen en enkel zelf te voorkomen. Mensen die snel aanslag krijgen, zijn vaak rokers. Naast roken zijn donker gekleurde voeding en dranken vaak de oorzaak. Bijvoorbeeld koffie, ketjap, rode wijn en dropjes. Ook kan het zijn dat je wat zwarte pikkeltjes op je tanden hebt door een chromogene bacterie (die stoot ijzer af).
Heel recent is gebleken dat mensen die in gebieden wonen met ijzerrijk water ook sneller de zwarte kleur aanslag kunnen krijgen. Het voorkomen van aanslag doe je dus door niet te roken, uit te kijken met donker gekleurde voeding en dranken en door goed te poetsen. Heeft er zich reeds aanslag gevormd, vraag dan de professional om het eraf te halen.
